"iqtisodiyot va menejment "

Tsex bo`g’inida 
sub`yekt bo`lib, tsex boshlig’i va unga bo`ysunuvchi barcha 
boshqaruv apparati hisoblansa, boshqariladigan ob`yektni esa barcha tsexlar tashkil 
etadi. 
Uchastka bo`g’inida 
boshqariluvchi ob`yektga ishchilarning ish o`rinlari 
kiradi. Boshqaruv sub`yekti bo`lib, uchastka boshliqlari hisoblanadi. Ish joylarida 
ham boshqarish mavjud bo`lib, u boshqa ko`rinishda amalga oshiriladi. Bunday 
boshqarish mehnat vositalarini, ya`ni buyumni boshqarish deyiladi.
Boshqaruvning har ikkala tizimi o`zaro aloqador bir butunni tashkil qiladi va 
bir-biriga ta`sir ko`rsatadi. Bir tomondan, boshqaruvchi tizim boshqariluvchi tizimga 
ta`sir ko`rsatgan holda uning tarkibini o`zgartiradi, uni muayyan eng qulay va eng 
muvofiq nisbatga keltiradi. Ikkinchi tomondan esa, boshqariluvchi tizim 
boshqaruvchi tizimga aks ta`sir ko`rsatadi. Masalan, boshqariluvchi tizimning 
ko`lami qanchalik katta bo`lsa, boshqaruv organlari tizmi shunchalik katta bo`ladi. 
Boshqariluvchi tizim qanchalik yaxshi uyushtirilgan va uning mexanizmi yo`lga 
ko`yilgan bo`lsa, boshqaruvchi tizim ham shunchalik kichik bo`ladi.
Har ikki boshqariluvchi va boshqaruvchi tizimlar orasida bir xil munosabat, 
ya`ni insonlar o`rtasidagi munosabatga asoslanadi. SHunday qilib, ishlab chiqarish 
ikki turdagi boshqarishni tashkil qiladi: 

buyumni, ya`ni mehnat vositalarini boshqarish; 

odamlar (ishchilar)ni boshqarish.

---

51 
Buyumni boshqarish (uskuna, mashina, stanok) uning o`zini ishlab chiqarish 
jarayonidan iborat. Bu jarayonda ishchilar moddiy boylik olish maqsadida mehnat 
buyumlariga ta`sir ko`rsatadilar va boshqarish sub`ekti rolini bajaradilar. Moddiy 
boylik olish uchun mehnat buyumlariga bevosita ta`sir ko`rsatadigan ishchilar:

boshqaruvchi tizimda boshqarishning ob`ekti (odamlarni boshqarish); 

boshqariladigan tizimda boshqarishning sub`yekti (buyumni boshqarish) sifatida 
ishtirok etadilar.(2.1-rasm). 
Ishchilar 
 
 
Odamlarni boshqarish 
nuqtai-nazaridan – bu 
 
Buyumlarni boshqarish 
nuqtai-nazaridan – bu 
 
Ob`yekt 
 
Sub`yekt