"iqtisodiyot va menejment "

Rahbar madaniyati = odob + iymon + insof + adolat + iqtidor 
Odob
 –
 
aqlning suyanchig’i, barcha fazilatlarning mezoni. Behudaga xalqimizda 
“Aql bilan odob egizak” deyishmaydi. Odob – yaxshilik bilan yomonlikning farqini 
bilish, foyda bilan zarar orasidagi tafovutni anglashdir. Odob vositasida kishi o`z 
jonini yomon xislatlardan davolaydi, yoqimsiz ayblardan poklaydi, chiroyli 
fazilatlarni bezaydi. Odob rahbarni eng chiroyli xulq bilan qurollantiradi. Natijada aql 
egalari bunday rahbardan har ishda rozi bo`ladilar.
Odobli rahbar esa kundan-kunga obro` topadi, nufuzi oshadi, ishlari ravnaq 
topadi. Ba`zi hakimlar odobni eng mas`um va ko`rkam fe`lga ega bo`lish desalar, 
ba`zilari nafsni barcha qabih odatlardan tozalash deydilar. Umuman odob ikki xil 

---

227 
bo`ladi: hikmat odobi va xizmat odobi. 
Hikmat odobi
 
poklik va to`g’ri yo`lga 
yetaklaydi. 
Xizmat odobi
 
esa badavlatlik va obro`ga yetkazadi. Har ikkisi ham ulug’ 
fazilat bo`lib, biri aziz qilsa, ikkinchisi qudratli qiladi.
Iymon
 
arabcha so`z bo`lib, lug’aviy ma`nosi – ishonchdir. Iymonli kishini, 
xususan rahbarni qisqacha shunday tavsiflash mumkin: e
`tiqodli,
 
maslakli,
 
taqvodor,
 
sharm-hayoli,
 
oriyatli,
 
andishali,
 
vijdonli.
Sodda qilib aytganda: Iymon uch narsaning butunligidan hosil bo`ladi: e`tiqod, 
iqror va amal. e`tiqod – bu ishonch. Iqror – so`zda buni tan olish. Amal – yaxshi 
ishlar bilan buni isbotlash. 
Insof 
– bu adolat va vijdon amri bilan ish tutish tuyg’usi va qobiliyati, ishda, 
kishilarga munosabatda halollik, to`g’rilik, barobarlik, sofdillik va haqiqatgo`ylikdir. 
O`zgani o`z o`rniga va shuningdek, o`z o`rniga xayolan qo`yib ko`rib ham insofga 
olib keladi. Insof – har qanday kishining, xususan rahbarning jamiyat oldida, tevarak-
atrofidagi kishilar oldida o`z hatti-harakati bilan ma`naviy mas`uliyatini his etishning 
ifodasidir.
Adolat
– bu barcha fazilatlar ichidagi eng oliy fazilatdir. Adolatparvar 
rahbarning axloqiy xislatlari bemalol qonun o`rnini bosa oladi. Ulug’ alloma 
Nosiriddin Tusiy ijtimoiy adolatning uchta asosiy talabi mavjudligini va jamiyat 
taraqqiyotini belgilovchi muhim omil ekanini alohida uqtirgan edi. Adolatning 
birinchi talabi: aholi turli tabaqalarining o`zaro uyg’un bo`lishini ta`minlashdir. 
Adolatning ikkinchi talabi: el-ulusning haq-huquqi teng ta`minlangan holda kishilarni 
xizmatga tayinlashda shaxsning salohiyati va imkoniyatlaridan kelib chiqish. 
Adolatning uchinchi talabi: barchaning teng farovonligini himoya qilish bilan birga 
bu farovonlikni yuzaga keltirishdagi xizmati va huquqiga qarab har bir inson o`z 
ulushini olishga imkon yaratishdan iborat.
Iqtidorli deganda biror soha bo`yicha layoqatini ongli ravishda sezgan, o`zidagi 
qobiliyatni to`la namoyon qilish uchun qat`iyat ko`rsata oladigan kishilar tushuniladi. 
Iqtidorli odamlar kuch-quvvatini ayamaydi va kutiladigan natijasiga – maqsadiga 
etadi.

---

228 
Amaliyotda rahbar madaniyati aniq ko`rsatkichlarda ifodasini topadi. Ularni 
quyidagi uch guruhga bo`lish mumkin.