"iqtisodiyot va menejment "

boshqarish bosqichlari
va 
bo`g’inlarning
tarkibi, 
boshqarish apparati shtatlari
belgilanadi, keyin ular o`rtasida funktsiyalar 
taqsimlanadi. Lekin bu jarayon aksincha bo`lishi kerak, ya`ni dastlab maqsadga 
binoan funktsiyalar soni aniqlanishi, keyin esa, boshqarish strukturasini tashkil
etishga kirishish kerak. Agar funktsiya miqyosi uncha katta bo`lmasa, u holda mazkur 
korxonada biron-bir bo`linmani tashkil qilishga yoki qo`shimcha lavozimni kiritishga 
hojat bo`lmaydi.
Har bir tuzilmada rasmiy va norasmiy aloqalar mavjud. Rasmiy aloqalar, avvalo 
vertikal aloqadir. Ular rahbarlik va bo`ysunish turlariga qarab bir-biridan farq qiladi. 
Agar rahbarlik to`laqonli bo`lib, quyi organ quyi faoliyatga doir barcha masalalarga 
daxldor bo`lsa, bunday aloqa 
chiziqli rasmiy aloqa
deb ataladi. Agar rahbarlik 

---

193 
cheklangan bo`lib, quyi organ faoliyatga doir o`zining masalalariga daxldor bo`lsa, 
bunday aloqa
 funktsional vazifaviy rasmiy 
aloqa deb ataladi. Organlar o`rtasidagi 
vertikal aloqadan tashqari gorizontal aloqalar ham mavjud, ular muvofiqlashtirish, 
uyg’unlashtirish va hamkorlik qilish tarzidagi aloqalardir. 
Menejment tuzilishida asosiy o`rinni hokimiyatga tayanadigan rasmiy aloqalar 
egallaydi. Lekin norasmiy aloqalar ham muhimdir. Ba`zan ular tashkilotning ishini 
yo`lga qo`yishda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo`ladi. Norasmiy aloqalar turli xilda 
bo`lishi mumkin. Bular jumlasiga korxonadagi qarindoshlik aloqalari, unda tarkib 
topgan umumiy manfaatlar, masalan, kasblar, qiziqishlar, sport bilan shug’ullanish 
yoki do`stona munosabatlar, birga o`qiganlik va boshqalar kiradi. Norasmiy aloqalar 
ham e`tibordan chetda qolmasligi kerak. Norasmiy aloqalarning salbiy jihatlari ham 
bor. ehtiyotkorlik, sezgirlik bo`lmagan joyda guruhbozlik, mahalliychilik, qarindosh-
urug’chilik va shunga o`xshash ko`rinishlarning sodir bo`lishi hech gap emas.
Menejment tashkiliy tuzilishini qurishda asosiy 3 guruhdagi omillar ta`sir etadi:

tashqi muhit ta`siri;

boshqaruv mehnatining ixtisoslashuvi;

markazlashuv va nomarkazlashuvning nisbati.
Tuzilishni qurishga ta`sir etuvchi yana bir umumiy omil markazlashgan va 
nomarkazlashgan boshqaruv darajasi hisoblanadi, bu esa ishlab chiqarish xususiyati 
va turiga bog’liq. Bulardan qaysi biri yaxshi ekanligini aytish qiyin, chunki tuzilishni 
tashkil etishda ularning nisbatini aniqlash faqatgina vaziyatga bog’liq bo`ladi.
Boshqarishning tashkiliy strukturasi boshqarish oldida turgan vazifalarni 
muvaffaqiyatli hal etishga yordam beradigan qilib tuzilishi kerak.
Shu nuqtai-nazardan bu struktura quyidagi talablarga javob berishi lozim:
1.
Boshqarish strukturasida bo’g’in va bosqichlar soni optimal bo’lishi kerak.