"iqtisodiyot va menejment "

Nazorat funktsiyasi 
rahbarning eng muhim vazifasidir. Rahbar qabul 
qilinadigan qarorlarning tashabbuskori bo’lganligi sababli u shu qarorlarning 
bajarilishi ustidan nazoratni tashkil qilishning ham tashabbuskori bo’lishi kerak. 
Qarorlarning ijro etilishini nazorat qilmaydigan rahbar o’zi ishlayotgan ishlab 
chiqarishga emas, balki boshqa korxonalarga ham zarar yetkazishi, ya’ni ularning 
ishida kechikishlar, uzilishlar paydo bo’lishiga sababchi bo’lishi mumkin.
O’z qarorining ijrosini tekshirmagan rahbar, intizomsiz, ijrochilarni noto’g’ri 
tarbiyalagan rahbar hisoblanadi.
Yaxshi yo’lga qo’yilgan nazorat ishonchli qaytma (javob) aloqadir. Bunday 
aloqa bo’lmasa, boshqarish qarorlarining amalga oshirilishiga zarur bo’lgan 
hollarda tuzatishlar kiritib bo’lmaydi. Qarorning bajarilishini nazorat qilish 
xulosalar chiqarishni ham o’z ichiga oladi. Bundan maqsad qarorning haqiqiy 
natijasi va samarasini aniqlash, shuningdek, qaror qabul qilish vositalaridan 
foydalanish tajribasini umumlashtirishdir.
Boshqaruv funktsiyalarini bajarilishini amalga oshirish uchun samarali qaror 
qabul qilish lozim. Shuning uchun qaror qabul qilish jarayoni boshqarish 
nazariyasining markaziy masalalaridan biri bo`lib hisoblanadi. Qaror qabul qilishni 
modellashtirish borasida ko`p ishlar amalga oshirilgan. 
12.4.
 
Modellashtirish va boshqaruv modellari. 
Boshqaruv funktsiyalarini bajarilishini amalga oshirish uchun samarali qaror 
qabul qilish lozim. Shuning uchun qaror qabul qilish jarayoni boshqarish 
nazariyasining markaziy masalalaridan biri bo`lib hisoblanadi. Qaror qabul qilishni 
modellashtirish borasida ko`p ishlar amalga oshirilgan. 
Model 
– bu biron bir fikr (g’oya) yoki tizim va ob’yektni biron bir shaklda 
namoyon etish. Masalan, tashkilot sxemasi, uning strukturasi model hisoblanadi va 
uning tuzilishini ko`rsatadi.
Model - bu boshqaruv oldida turgan vazifani hal etish chizmasidir. Model 
oddiy yoki dasturlashni talab qiluvchi, murakkab bo`lishi ham mumkin. Murakkab 

---

305 
qarorlarni qabul qilishda matematik yoki statistik modellardan foydalaniladi. Bu 
modellar muammolarni miqdor jihatdan tavsiflaydi va optimal variantli boshqarish 
qarorini qabul qilish uchun asos bo`ladi.
Modelning asosiy xarakteristikasi bu qo`llanadigan hayotiy holatni 
tushunishni yengillashtirish. Model rahbarga o`z tajribasini oshirishga yordam 
beradi. Hamma boshqaruv maktablariday real dunyo tashkiliy muammolarini 
yechishda boshqaruv fani ham intiladi.
Modellar uch turga bo`linadi:
1.
Fizik model 
– tadqiq etilayotgan ob’yekt yoki tizimni kattalashtirilgan yoki 
kichraytirilgan ifoda yordamida ko`rsatadi. Misol, chizmaning kattalashtirilgan 
yoki kichiklashtirilgan masshtabdagi ifodasi.
2.
Analogli model
– tadqiq etilayotgan modelning tushunarli va o`xshash 
shakldagi ifodasi. Masalan, geografik xarita, grafik. Analogli modelning 
boshqa misoli - bu tashkiliy sxema - bu sxemani yasashda rahbar faoliyat va 
individlar o`rtasidagi bog’liqlikni zanjirsimon sifatida ko`ra oladi. 
3.