"iqtisodiyot va menejment "

9.3-chizma. Tashqi muhit omillari. 

---

248 
Iqtisodiy omillar.
Iqtisodiy omillarni tahlil qilishda inflyatsiya sur`ati, soliq 
stavkasi, xalqaro to`lov balansi, ishsizlik darajasi, aholining bandlik darajasi, 
korxonaning to`lovga qodirlik darajasi kabilarga e`tibor qaratiladi. 
Siyosiy omillar.
Rahbariyat mahalliy organning, hokimiyatning va davlatning 
me`yoriy hujjatlarini, ya`ni uzoq muddatli qo`yilmalarni moliyalashtirish uchun 
davlat kreditlari, ishchi kuchini yollash bo`yicha chegaralar, tashqi iqtisodiy savdo 
tariflari bo`yicha kelishuvlar va boshqalarni kuzatib borishi kerak. 
Bozor omillari.
Bozor omillari ham korxona faoliyati samaradorligiga o`z 
ta`sirini o`tkazadi. Ularni tahlil qilish korxona rahbariyatiga korxona strategiyasini 
aniq belgilash va uning mavqeini mustahkamlashda yordam beradi. Bunda, 
demografik o`zgarishlar, turli xildagi mahsulot va xizmatlarning hayotiy davri, aholi 
daromadi darajasi va uning taqsimlanishi, korxonaning bozorda egallagan salmog’i, 
tarmoqdagi raqobat darajasi, bozor ko`lami yoki uni hukumat tomonidan 
himoyalanganligi tahlil qilinadi.
Texnologik omillarni
 
korxona rahbariyati o`z diqqat-e`tiboridan chetda 
qoldirmasligi zarur. Bunday tahlil: ishlab chiqarish texnologiyasining holati, uning 
o`zgarish sur`atini, zamon talabiga javob bera olishini; yangi tovar va xizmatlarni 
loyihalashtirish, axborotlarni yig’ish, qayta ishlash va ularni uzatishda, aloqada 
zamonaviy 
hisoblash 
texnikalarining 
qo`llanilayotganligini 
aniqlashga 
va 
rejalashtirishga imkon beradi. 
Raqobat omillarini
 
tahlil qilishda raqobatdosh korxonalarning hatti-harakatlarini 
kuzatishga, ularni nazorat qilish imkonini beradi.
Ijtimoiy omillar
 
o`z tarkibiga o`zgarib turuvchi ijtimoiy qadriyatlar, udumlar, 
munosabatlar va fe`l-atvorlarni qamrab oladi. Iqtisodiy beqarorlik sharoitida ayni 
ijtimoiy sohada korxona faoliyatiga salbiy ta`sir qiluvchi xavflar tug’iladi. Ularni 
bartaraf etish uchun samarali tahlil zarur. 
Xalqaro omillar
 
tashqi savdo monopoliyasiga barham berilgan sharoitda 
korxona uchun o`ta ahamiyatlidir. Bu erda xavf va imkoniyatlar xom ashyoni 
osongina olish, valyuta kursining o`zgarishi hamda investitsion ob’yektlar yoki 
bozorlar rolida qatnashayotgan mamlakatlarning siyosiy qarorlari natijasida paydo 

---

249 
bo`lishi mumkin. 
Tashqi muhit omillarini hisobga olish:

chet eldagi raqobatdoshlarga qarshi hukumat himoyasini aniqlash;

ichki bozorni mustahkamlash;

xalqaro munosabatlarni faollashtirish va kengaytirish imkonini beradi. 
Menejerlar tashqi muhit ta`sirini doimo hisobga olishlar, o`z korxonalari 
faoliyatiga oid har qanday qarorni katta hajmdagi axborotni o`rganish, tahlil qilish 
asosida qabul qilishlari kerak.
Tashkilot ichki kuchli va kuchsiz tomonlarini baholash.
 
Tashqi muhitni tahlil 
qilish o`z vaqtida xavf va imkoniyatlarni aniqlash imkonini beradi hamda kutilmagan 
holatlarda rejalar tuzishni talab etadi. Tashkilotning kuchli va kuchsiz tomonlarini 
tahlil qilish, korxonaning imkoniyatlaridan foydalanishda qanday ichki kuchga ega 
ekanligini va xavflarni bartaraf eta olmaydigan kuchsiz tomonlarini aniqlash uchun 
zarur ichki muammolarni aniqlashning asosiy uslublaridan biri boshqaruv tadqiqotlari 
hisoblanadi.
Boshqaruv tadqiqoti
 – 
bu tashkilotning funktsional zonalarini uslubiy baholash 
bo`lib, tashkilotning strategik kuchli va kuchsiz tomonlarini yuzaga chiqarishga 
mo`ljallangan. 
Ushbu tadqiqotga 5 ta funktsiya kiritiladi:

marketing;

moliya;

ishlab chiqarish;

inson resurslari;

firma madaniyati va siymosi. 
Marketing