Iqtisodiyot (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha)” ta’lim yo‘nalishi

Panel ma’lumotlar
Panel ma’lumotlari har qaysi ko‘ndalang kesimli ma’lumotlar majmuida vaqtli qatorlar ma’lumotlarini o‘z ichiga olgan ma’lumotlar majmuasidan tashkil topadi. Misol tariqasida 50 ta firmada 5 yil muddat mobaynida savdo-sotiq va xodimlar nisbatini ko‘rishimiz mumkin. Shu bilan birga panel ma’lumotlari geografik asosda olinishi mumkin; masalan 20 ta mamlakatda 20 yil mobaynidagi YaIM va pul ta’minoti nisbatini olish mumkin.
Panel ma’lumotlari avval ko‘ndalang kesimli ma’lumotlar va vaqtli qatorlar ma’lumotlar uchun mos ravishda ishlatilgan i va t indekslarning har ikkalasi orqali ifodalanadi. Buning sababi oddiy bo‘lib, panel ma’lumotlari ko‘ndalang kesimli va vaqtli qatorlar ma’lumotlarining o‘lchamlaridan iboratdir. Shunga ko‘ra: YaIMni mamlakatlar va belgilangan vaqt nisbatlari uchun quyidagicha ifodalaymiz:
Y_it uchun t = 1,2,3,..., T va i = 1,2, 3,...,N
Yanada tushunarliroq bo‘lishi uchun, panel ma’lumotlari strukturasida ko‘ndalang kesimli va vaqtli qatorlar ma’lumotlarining o‘zgaruvchilari mos ravishda Nx1 va Tx1 matrisalaridan iborat deb ifodalanadi:

Bunda: Y_t^ARGENTINA 1990 dan 2002 gacha davr ichidagi Argentinaning YaIMi bo‘lib, Y_i¹⁹⁹⁰ Lotin Amerikaning 20 ta turli mamlakatlarining 1990 yilgi YaIMi.

Y_it bilan ifodalangan o‘zgaruvchi panel ma’lumoti bo‘lib, quyidagi formulaning N x T matrisasi bo‘ladi:

Bunda t vertikal tasvirlangan o‘lcham va i gorizontal tasvirlangan o‘lchamdir.

Vaqtli qatorlar to‘g‘risida umumiy tushunchalar.

Ijtimoiy-iqtisodiy hodisalarning vaqt davomida o‘zgarishi dinamika deb, shu jarayonni ta’riflovchi ko‘rsatkichlar qatori esa vaqtli qatorlar deb yuritiladi.

Hodisalarning vaqt davomida o‘zgarishini ta’riflovchi statistik ko‘rsatkichlar qatori vaqtli qator deb yuritiladi.
Vaqtli qatorlar ikki elementdan tarkib topadi: biri vaqt momentlari yoki davrlar, ikkinchisi - ularga tegishli ko‘rsatkichlar.
Vaqtli qatorlar uzoq muddatli tendensiya, ayrim davrlarga xos siklik yoki lokal o‘zgarishlar, kundalik tebranishlar va mavsumiy o‘zgarishlarni o‘zida mujassamlashtirishi mumkin. Vaqtli qatorlar quyidagilar bilan xarakterlanadi:

1. 
   Uzoq muddatli harakat yo‘nalishi, ya’ni umumiy asriy tendensiya.
   
2. 
   Qisqaroq davrlarga xos siklik yoki lokal o‘zgarishlar.
   
3. 
   Ayrim yillarga tegishli tebranishlar.
   
4. 
   Mavsumiy to‘lqinlar.
   
5. 
   Kon’yunkturaviy tebranishlar.
   

Vaqtli qatorlar tahlilida hisoblanadigan ko‘rsatkichlar: