Iqtisodiyot kafedrasi statistika fanidan

Mehnat resurslari balansi

Mehnat resurslari - bu ishlash qobiliyati va malakasiga, bilim va mahoratga ega bo‘lgan aholi yoki mehnat ahllaridir.
Mehnat resurslari - bu zarur uquv-farosatga, bilim va mahoratga, ishlash qobiliyati va malakasiga ega bo‘lgan jamiyat a’zolari, mehnat ahllaridir. Mehnat resurslari soni quyidagi tartibda aniqlanadi:

1. 
   Mehnatga layoqatli yoshdagi aholi (16-54 yoshgacha bo‘lgan ayollar va 16-60 yoshgacha bo‘lgan erkaklar, yuqori chegara mustasno holda)
   
2. 
   
   Mehnatga layoqatli yoshdagi mehnatga qobiliyatli aholi - ishchi yoshidagi aholidan mehnatga layoqatsiz qismini ayirmasidir.
   Ulardan:
   

a) mehnatga layoqatli yoshdagi I va II guruh nogironlari;

b) og‘ir sharoitda ishlagani uchun qarilik nafaqasini oluvchilar.

1. 
   Mehnatga layoqatli yoshdagi mehnatga qobiliyatli aholi (I-IIa-IIb)
   
2. 
   Iqtisodiyotda band bo‘lgan:
   

a) o‘smirlar (14 va 15 yoshdagi bolalar)

b) qariyalar (54 va undan katta yoshdagi ayollar, 60 va undan katta yoshdagi erkaklar).

Jami mehnat resurslari (III+Iva+IVb yoki I-IIa-Iib+Iva+IVb).

13.4-jadvaldagi misolda mehnatga layoqatli yoshdagi mehnatga qobiliyatli aholi 10462,6 ming kishi yoki jami mehnat resurslaridan 98,1 %, iqtisodiyotda band o‘smirlar 73,4 ming kishi yoki 0,7 % va qariyalar - 127,3 ming kishi yoki 1,2 % tashkil etadi. Demak, jami mehnat resurslari 10663,3 ming kishi (10462,6+73,4+127,3) yoki umumiy aholi soniga nisbatan 49,7 % tashkil etadi va bu ko‘rsatkich (K_M.R.) aholining mehnatga qodirlik darajasini belgilaydi. Bu ko‘rsatkichlar mehnat resurslari balansining resurslar qismini ifodalaydi.

Balansning foydalanish qismida mehnat resurslarining joylanishi va turli jihatdan taqsimlanishi aks etadi. Mehnat resurslarining asosiy qismini iqtisodiy faol aholi tashkil etadi. Tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun o‘z mehnatini taklif etuvchi aholi qismi iqtisodiy faol aholi deb ataladi. Xalqaro statistik standartlarda iqtisodiy faollik qanday davrga nisbatan qaralishiga qarab, bu atama ikki ma’noda qo‘llanadi.

Qisqa davr, masalan, hafta yoki kun uchun iqtisodiy faol aholi soni aniqlanayotganda, muayyan davrda iqtisodiy faol bo‘lgan aholi nazarda tutiladi va bu holda sinonim so‘z sifatida yana “ishlovchi kuchi” iborasi ham ko‘pincha ishlatiladi. Bu ko‘rsatkich uzoq davr uchun hisoblanayotganda, iqtisodiy faol aholi atamasi yuqorida keltirilgan ta’rifda ifodalangan ma’noda qo‘llanadi. Iqtisodiy faol aholi sonini hamma aholi soni yoki mehnat resurslari soni bilan taqqoslasak, iqtisodiy faollik ko‘rsatkichlari hosil bo‘ladi: