Iqtisodiyot” kafedrasi “Mikoiqtisodiyot”

Zararli chiqindilar uchun to`lov. Bu usulga ko`ra atrof-muhitga chiqadigan har birlik zararli chiqindisi uchun

Fermerlarga tolov belgilanadi. Ushbu usul tajriba ko`rsatyaptiki. Atrof-muhitga chiqariladigan umumiy chiqindi hajmini kamaytirishga olib keladi. Lekin, bu tizimni ishlashnito`liq kkafolatlash qiyin.

Tabiiy muhitni zararlash huquqini sotish. Davlat malun soha bo`yicha zararli chiqindilar chiqarishning

mumkin bo`lgan hajmini aniqlab, uni ruxsatnoma (litsenziya) shaklid auksion orqali sotadi. Faraz qilaylik, davlat chiqindilarni 2000 kg.dan 1000 kg ga tushurmoqchi. Bu holda davlat bir kg.dan chiqindi chiqarishga ruxsat beradigan 1000 ta ruxsatnoma sotadi (4 rasm). Ruxsatnoma taklifi elastik bo`lmaganlgi uchun muvozanat holat E1 nuqtaga o`rnatiladi.

4-rasm. Atrof-muhitni ifloslashga huquqni sotilishi

E1 nuqtada bir kg chiqindi chiqarish ruxsatnomasi narxi 500 so`m. Agar atrof-muhitni muhofza qiluvchi mahalliy «yashillar» harakati partiyasi mahalliy joyda ekologik vaziyatni yaxshilash maqsadida 100 ta ruxsatnomani soti olib uni sotuvdan chiqarsa, bitta ruxsatnoma narxi ko`tarilib 600 so`mga teng bo`ladi. Bu ushbu usulning egiluvchan ekanligini ko`rsatadi.
Xulosa

Xulosa qilib aytganda, Bozor iqtisodiyoti munosabatlari mamlakatimiz uchun yangilik emas. Uzoq yillar davomida qadimdan ajdodlarimiz jahon hamjamiyatining bir bo`lagi va tarkibiy qismi sifatida bozor iqtisodiyoti sharoitida yashab kelganlar. Tarixiy yozma manbalarning bergan ma'lumotlariga qaraganda o`rta Osiyo xalqlari bundan ming yillar ilgari ham dunyoning deyarli barcha mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy aloqalar o`rnatganlar. Bu borada «Buyuk ipakyo'li» yorqin dalil bo`la oladi. Miloddan avval XI asrdan to milodning XVI asriga qadar Sharq va G`arb mamlakatlari o`rtasida savdo iqtisodiy va madaniyat sohalarida ko`prik rolini o`ynab kelgan «Buyuk ipak yo'li» orqali amalga oshirilgan. 12 ming chaqiri mni tashkil etgan bu yo'1 o`rta Osiyoning deyarli barcha yirik shaharlarini ke sib o`tgan. «Buyuk ipak yo'li» orqali ajdodlarimiz Xitoy, Hindiston, Eron, Rossiya, Rum, Yunoniston va boshqa mamlakatlar bilan bozor iqtisodiyoti qonun-qoidalari va talablari asosida savdo-sotiq qilganlar. o`rta Osiyo hududlari Rossiya tpmonidan bosib olingach, xususan Sho`rolar hukmronligi yillarida bu tarixiy an'ana barham topdi. Jahon mamlakatlarining, shu jumladan, o`lkamiz xalqlarining tarixiy tajribalari shundan dalolat beradiki, iqtisodiyot har doim faqat uning o`ziga xos bo`lgan qonuniyatlar bilan rivojlanadi. Bu qonunlar inson irodasidan tashqarida harakatda bo`lib, odamlar izmiga bo`ysunmaydi, ularning buyruq va topshiriqlarini bajarmaydi. Shu bois, bozor iqtisodiyoti qonunlarini nazar-pisand qilmaslik yoki uni buzish og`ir iqtisodiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Buni sobiq SSSR deb atalmish saltanatda o`rnatilgan ijtimoiy-iqtisodiy tuzum buni isbotladi.

Bozor mexanizmi davlat tomonidan tartibga solishsiz ishlay olmaydi. Davlatning tartibga solishsiz normal bozorning bo‘lishi mumkin emas. Bu davlatning xo‘jalik yurituvchi subyektlarning faoliyatiga bozor mexanizmining ishlashi uchun normal sharoitlar ta’minlash, iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni hal qilish maqsadida ta’siridir. Iqtisodiyotning davlat tomonidan tartibga solinishi o‘z ichiga turli: byudjet-soliq, pul-kredit, ma’muriy shakllarni oladi. Ma’muriy tartibga solish, masalan, majburan kartellashtirish, korxonalarni ochish uchun ruxsat olish va hokazo kabi choralar yordamida amalga oshiriladi. Byudjet-soliq shaklida tartibga solish byudjetining daromad va xarajat qismlarini tenglashtirishni ko‘zda tutadi. Tanqislik bilan moliyalashtirish inflyatsiya jarayonlarini kichraytiradi, ularga turtki va zamin bo‘ladi. Shuning uchun davlat byudjetni muvozanatlashtirishga intiladilar, pul-kredit shaklida tartibga solish foiz stavkalarini o‘zgartirishni, «ochiq bozor»dagi amallar (operatsiyalar)ni, majburiy bank zaxiralarining me’yorlarini o‘zgartirishni o‘z ichiga oladi.Xo‘jalik yuritishning bozor tizimiga xos bo‘lgan rag‘batlar va tamoyillarning samaradorligini ijobiy baholagan holda unga xos bo‘lgan salbiy tomonlarni ham inkor etib bo‘lmaydi, ular iqtisodni nomo’tadil rivojlanishi tendensiyalari (inflyatsiya, ishsizlik, o‘sish sur’atlarining pasayishi),daromadlarning taqsimlanishidagi tengsizlikning kuchayishiga olib keluvchi tendensiyalarni yuzaga keltiruvchi, ijtimoiy ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lgan sohalarni rivojlantirish imkoniyatlarini cheklovchi bozor qonunlarining amal qilishning oqibatlaridir.

Shuning uchun hozirgi zamon bozor tizimi uchun iqtisodiy rivojlanishga davlatning aralashishi zarurdir. Buning miqyosi va shakllari har bir mamlakatda turlicha variantlardadir. Ammo bozor iqtisodiyotida davlatning iqtisodiy vazifalarini kengaytirish uchun obyektiv chegaralar mavjuddir. Bozor mexanizmining harakatlarini to‘g‘rilab, uning salbiy tomonlarini yumshatib turar ekan davlat bozor narxlarini shakllantirishning asoslarini va erkin raqobatni buzilmasligi kerak.