Iqtisodiyot” kafedrasi “menejment” fanidan Oʻquv-uslubiy majmua

Ish joylarini almashtirish. Afroamerikalik qoʻshma shtatlarning ijro hokimiyati boshligʻi sifatida. Ayol kishi davlat departamenti boʻyicha yuqorilab boryapti. Mamlakatning yuqori sud bosqichlarida lotinlashtirilgan yigʻilishlar olib borilyapti. Hatto eng yuqori siyosiy darajadagi sahnada, biz xilma-xil ishchi oʻrinlarini koʻramiz. Ishbilarmonlar dunyosida, bir paytlar asosan oq tanli erkaklar boshqaruvchi kadrlar boʻlishgan. Gender (jinsiy) jihatdan balans past boʻlgan. Koʻp millatli ishchi kuchlari orasida boshqaruvchi ayollar kamchilikni tashkil etgan. Ammo oq tanli boshqaruvchi kadrlar xali xam aholi sonining umumiy oʻzgarishlari orasida oldingi bosqichlarda yetakchilik qilmoqda. Bu boʻlimda biz, avval, AQSHning aholisi xususiyatlariga qarab, diqqat-e’tiborimizni demografik an’analarga, soʻngra an’analarning global xilma-xilligiga qaratgan xolda bu oʻzgarishlarning ayrimlarini koʻrib chiqmoqchimiz. Bu an’analar oʻzgaruvchan ish oʻrinlarida oʻz ifodasini topib, bu axborotning raxbariyat tomonidan faxmlab olinishini va tushunilishini yuzaga chiqaradi.
AQSH aholisining xususiyatlari. 2010-yildagi aholisini roʻyxatga olish koʻrsatkichlariga muvofiq, koʻrib turganimiz, boʻlayotgan oʻzgarishlar mustahkamlanmoqda. Ayrim yirik oʻzgarishlar sodir boʻlayotgan, koʻproq xilma-xillashib borayotgan jamiyat 200-yilda Amerikaning yuzini tubdan oʻzgarishiga olib keladi. Keling, bu oʻzgarishlarning ayrim eng dramatik jihatlarini koʻrib chiqaylik.
Qoʻshma shtatlar aholisining umumiy soni: Aholining umumiy soni 200-yilgi 296 mln bilan taqqoslaganda, bashoratlarga qaraganda, 200-yilda 438 mlnga koʻpayadi; bu oʻsishning 82 foizi immigrantlar va AQSHda tugʻilgan avlodlari hisobiga amalga oshadi. 200-yildagi bilan taqqoslaganda, sakkiztadan bittasi immigrant boʻlgan boʻlsa, 200-yilda har beshinchi amerikalik immigrant sanaladi.
Irqiy etnik guruhlar: umumiy oʻzgarishlarga qoʻshimcha ravishda aholi, aholining immigrant guruxlari tarkibiy qismlari ham, bashoratlar boʻyicha oʻzgaradi.
Kanada, Qoʻshma shtatlardek, demografik an’analari bilan tobora eng koʻp xilma-xillik jamiyat boʻlib bormoqda. Bu demografik an’analar ilgarigidek Kanadadagi ish oʻrinlariga katta ta’sir koʻrsatmoqda.
Gordon Nikson Kanada banki boshqaruvini oʻz qoʻliga olgandan keyin, u bank mijozlar bazasi tarkibini ifodalaydigan, ishchi kuchi boshqaruvini samarali oʻtkazishning dastlabki qadami sifatida yoyilma, xamma yerda eshitiladigan kengashini yaratdi. Ayollar, immigrantlar va ozchilikni faol tarzda oʻziga yolladi, QBB (qirollik banki boshqaruvi) obroʻ-e’tiborini harakatga solishga erishishi unga yordam berib, ayollarning tashrifini oshirdi va iqtidorli ozchilikni jalb qila oldi. Oʻz takliflari bilan oʻrtoqlasha oladigan ishchi kuchini yaratdi, bu mijozlarga a’lo xizmat koʻrsatishga va moliyaviy korsatkichlarni yaxshilashga olib keldi.
Aholining qarishi. Millat sifatida, bizning aholimiz qariyapti. Jahon SRV Factbook ma’lumotlariga koʻra, 2001-yildagi 36.2 yosh bilan taqqoslanganda, AQSH aholisining oʻrtacha yoshi hozirda 36.7 yoshni tashkil etadi. Bu kutilmagan holat boʻlsada, hayron qolarli darajada farq qiladi. Yigirmanchi asrning birinchi yarmida Amerika nisbatan “yosh” mamlakat edi, buni natijasida katta miqdordagi bolalar tugʻilishi roʻy berdi, chaqaloqlar va bolalar oʻlimi kamaydi, shuningdek immigratsiya eng yuqori darajaga koʻtarildi. Shunga qaramay 200-yilda besh odamdan bittasi 6 va undan katta yoshda boʻladi. Bu guruxdagi shaxslarning “eng keksasi” 80 va undan katta yoshda boʻladi. Yosh guruxiga koʻra xalqi eng zich joylashgan boʻladi va AQSH jami aholisining 8 foizini tashkil qiladi. “Qarish” bundan keyin ham aholining eng muxim xususiyatlaridan birini belgilovchi omillaridan biri boʻlib qoladi. Siz oʻzingizga qanday tasavvur qila olasiz, bunday demografik an’analar balkim, AQSH dagi ish oʻrinlariga qanday oʻzgarishlar boʻlishini koʻrishimiz mumkin?
AQSH mexnat statistikasi byurosi mamlakatlaridan kelganlar, osiyoliklar, Tinch okeani orollaridan kelganlar, amerikalik hindular va bir qancha boshqa irqiy kategoriyaga mansub aholi qatlamlari tashkil etadi. Shu bilan birga 2016-yilda xodimning oʻrtacha yoshi 42,1 da boʻladi, immigratsiya muammolari ham, aftidan, ish oʻrinlaridagi oʻzgarishlarning omili boʻlib qoladi. AQSH aholisini roʻyxatga olish byrosi tomonidan yaqinda oʻtkazilgan va e’lon qilingan taxlil ma’lumotlariga muvofiq Amerika ishchilarining deyarli oltitadan bittasining kelib chiqishi xorijlik sanaladi. AQSH da xorijlik ishchi kuchiga, past darajadagi ish xaqi belgilangan boʻlsa-da shunga qaramay, immigrantlarning kelishi eng yuqori foizda, ayniqsa, oxirgi ikki oʻn yillikda, haddan ortiq koʻpayib ketdi. Ma’lumotlar roʻyxatining yangi taxlili bu xaqiqat emasligini koʻrsatmoqda. Yirik shaxar tumanlarining 2 tasidan 14 tasida koʻpchilik immigrantlar qurilish, supur-sidir yoki ishlab chiqarish kabi bir muncha ish haqi toʻlanadigan ishlarga qaraganda, oq yoqali kasblar bilan koʻproq band boʻlishgan.
Mana endi, immigrantlar umumiy soni birdaniga koʻpayganida, bu xam ish oʻrniga ta’sir koʻrsatishi mumkin. Va, nixoyat, hozirgi vaqtda ishchi kuchi tarkibiga kiradigan odamlar birmuncha yosh, irqiy jihatdan xilma-xillik va yoki kelib chiqish ixorijlik. Haqiqatda 2016-yilda AQSH ishchi kuchi tarkibiga yangi ishtirokchilarning 68 foizi ayollar boʻlishi yoki rangli odamlar boʻlishi bashorat qilinmoqda. Biznes uchun bunday an’analarning amaliyligi va ishchi kuchini joylashtirish uchyn qanday axamiyatga ega boʻlishi hisoblanadi va ishchi kuchidagi bunday oʻzgarishlarni qamrab oladi. Amerika tarixan “xumchaning erishi” sifatida mashhur edi, bu yerda xilma-xillik millat din va etnik guruxlarga mansub odamlar aralashib ketishgan. Ularning birgalikda emas, bitta boʻlishi istiqbolda endi dolzarb masala boʻlmay qoldi. Tashkilotlar tan olishi lozimki, bunga oʻxshash munosabatlar va qadriyatlarni qabul qilib, xodimlar tashkilotlarda aralashib ketishiga umid qila olmaydilar. Buning oʻrniga odamlar ish oʻrinlariga olib keladigan xilma-xilliklarda qadriyatlar mavjud.
Bu oson boʻlgani yoʻq. ozchilik, ayollar va katta yoshdagi xodimlarga muammolar yaratib, aholi orasidagi bu oʻzgarishlarni samarali boshqarish uchun menejer va tashkilotlarning qurbi yetmayapti. Ammo boshqarmadagi koʻpchilik korxonalar xilma-xillikni afzal deb bilishadi. Biz bu korxonalarning ayrimlaridagi ish oʻrinlarini bu bobning keying qismida muxokama qilamiz.
Mehnat resurslaridagi global oʻzgarishlar nima degani?
Muxim axamiyatga ega boʻlgan jaxon demografik an’analarining ayrimlari global mexnat resurslariga ta’sir koʻrsatishi mumkin. Birlashgan Millatlat tashkilotining bashorati boʻyicha jahonda yuz berayotgan muxim axamiyatga ega boʻlgan demografik oʻzgarishlar eng qizgʻin pallasida. Bu oʻzgarishlar jamiyat, iqtisodiyot va bozorlarni keying yuz yillik davomida oʻzgartirib yuboradi.
Jahon aholisinig umumiy miqdori. Jahon aholisining umumiy miqdori 2010 yilda qariyib 7 mlrd. jismoniy shaxslarni tashkil etilishi koʻrsatilgan. Shunga qaramay, 200 yilda bu raqam 9 milliardga yetishi bashorat qilinmoqda. Birlashgan Millatlat tashkiloti aholining umumiy soni yoki stabillashadi yoki doimiy tezlashtirilgan sur’atlar bilan koʻp asrlar davomida oʻsa borib, oʻz choʻqqisiga yetishini bashorat qilmoqda. Bu yirik oʻzgarishlarning asosiy sababi tugʻilishning kamayishi, iqtisodiy jixatdan millatlarning qanday qilib oʻsidhi hisoblanadi. Shunga qaramay, Afrika, Osiyo, Lotin Amerikasi, Karib xavzasi va Okeaniya mamlakatlarida tugʻilish yuqoriligicha qolmoqda. Bu mamlakatlarning koʻpchiligi, balkim, “demografik dividend: ishchi kuchiga kiruvchi yoshlarning koʻtarilib boruvchi ulushi, maxsuldorlikni yoʻlga qoʻyish va iqtisodiy oʻsish”ni boshdan kechirmoqda. Bu holat ushbu mamlakatlarning ustunliklaridan biri hisoblanadi. Aholining qarishi.Bu demografik an’ana tashkilotlar uchun muxim hayotiy mazmunning biri sanaladi.
Qanchalik tanqidiy? “Jahon aholisi xozir mislsiz tezlikda qarib bormoqda”
Global qarish toʻgʻrisida siz qanchalik bilasiz? Biz…deb taxmin qilamiz. Extimol, unchalik koʻp emasdir! Biz jahon aholisi qariyapti, deganda bu yoʻnalishning ayrim realiyalarini hisobga olamiz. Hatto tushunish qiyin. Masalan, 6 yoshda va undan katta yoshdagi odamlar tez orada yoshdagi bolalar sonidan tarixda birinchi marta oshib ketadi. Bundan tashqari, 2008 va 2040- yillar oraligʻida 80 yosh va undan katta boʻlgan jahon aholisi 223 foizga oshishi bashorat qilinmoqda.