Iqtisodiyot” kafedrasi “menejment” fanidan Oʻquv-uslubiy majmua

Insonlarni boshqarish. Tashkilotlarning ham ichida, ham tashqarisida ishlaydigan odamlar haqidagi xilma-xilliklar boʻyicha barcha narsalar aytildi va qilindi. Odamlarni boshqarish foyda olib keladi, tashkilotlar ularning harakatidan, ishchi kuchining turli-tumanligidan foyda olishadi. Iqtidorli ishchi kuchlari diqqatni jalb qilish va saqlab qolish maqsadida yon-atrofni aylanishadi, chunki bunday odamlar oʻz maxorati, layoqati va tajribasi bilan tashkilotning muvaffaqiyatli ish olib borishini ta’minlaydi. Ishchi kuchining xilma-xilligi ijobiy va ochiq harakati iqtidorli turli-tuman odamlarni jalb qilish va saqlashda tashkilotlarga yordam beradi va iqtidorlardan kuchli xodimlarni yuzaga keltiradi, bunday odamlarni ish oʻrniga olib keladi. Shu bilan birga boshqarishning muxim ustunlik jixati shundaki, bunday odamlarga kompaniyalar jamoasi ish joyidagi xodimga nisbatan koʻproq ishonishardi. Bu ishchi guruxlari rang-barang hayotiy tajribalari bilan koʻproq ijodiy gʻoyalar va qarorlar qabul qilishga, koʻpincha, har xil va yirik istiqbolli diskussiyalar yaratish mumkinligiga tashkilotlar ishonardi. Ammo yaqinda oʻtkazilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, bunday manfaatdorlikni ish bajariladigan jamoada topish qiyin boʻlishi mumkin. Oʻzaro aloqadorlikda koʻproq vazifalar juda uzoq vaqt mobaynida amalga oshiriladi. Bunday vaziyatlarda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan nizo va xafagarchiliklar koʻproq xavf tugʻdiradi. Bunday xolatlar jamoalarda kuchli jamoaviy tayyorgarlik koʻrish va guruxlar qarorlarini qabul qilish jarayonini yengillashtirish va mojorolarni bartaraf etishni talab etadi”- deb, anglatishni koʻrsatib oʻtishadi tadqiqotchilar.
Tashkiliy faoliyat. Mehnat zaxiralarining xilma-xilligidan tashkilotlar ishlab chiqarish ustunligiga ega boʻlishadi. Iqtisodiy xarajatlar qamrab olinadi va tashkiliy ishlarning borishi yaxshilanadi.
3-jadval. Ishchi kuchi xilma xilligining foydali tomonlari³⁵

Xodimlarni boshqarish Xodimlar iste’dodning eng samarali jihatlaridan foydalanish Jamoaning sifatini oshirish, harakatlar muammosini yechish Turli xil kasbdagi xodimlarni jalb qilish va saqlab qolish layoqati
Tashkilot faoliyatining samaradorligi kadrlarning haddan tashqari qoʻnimsizligi, ishga chiqmaslik va sud jarayonlari bilan bogʻliq xarajatlarni pasaytirish muammolarni yechish imkoniyatlarini kengaytirish strategik tizimlarning yaxshilangan moslanuvchanligi har xil iste’molchilar uchun bozordan yaxshi layoqatni kuchaytiradigan bozorni juda xam chuqur tushunish
Strategik savdoning oʻsishini kuchaytirish uchun imkoniyat va bozor hissasini koʻpaytirish innovatsion harakatlar sababli raqobatbardosh ustunlik imkoniyatlari manbasi axloqiy-etik dastur sifatida koʻrib chiqiladigan “haqqoniy” narsalar.

Agar xilma-xil ishchi kuchini yetkazib beruvchi tashkilotlar kadrlar qoʻnimsizligi, ishga chiqmagan kunlar va sud da’volari extimolini kamaytirishsa, iqtisodiy xarajat ancha-muncha boʻlishi xam mumkin. Masalan, Abercrombie & Fitch yuqori sinfli chakana savdo korxonasi sud jarayonida va ikki sinf xarakatlariga, ya’ni ozchilik va ayollarga munosabatlari boʻyicha diskriminatsiyani qanoatlantirishga 0 million dollar sarflagan emish.

Pulning bu miqdori tashkilotlarning quyi qismiga jiddiy ta’sir koʻrsatishi mumkin. 2009-yilda aholi bandligi imkoniyatlari tengligi boʻyicha komissiya ish joyidagi da’volarga 93,277 diskriminatsiya hodisasi roʻy berganligi boʻyicha xabar tarqatdi. Umumiy da’volar soni hajmi boʻyicha ikkinchi boʻlgan ma’lumot hech qachon berilmagan.
Ammo yana xam hayratlantiradigan holat da’volarning soni qanchalik umumiy boʻlsa, qurbonlik qilish uchun olingan, muxtoj odamlarning axvolini yengillatish uchun berilgan pul mablagʻi 376 million dollor koʻproq. Xilma-xillikning mexnat zaxiralarini ishga solishda sud jarayonlari xavfini kamaytirish mumkin. Bundan tashqari, Korn/Ferry International firmasi xodimlarini tanlash boʻyicha yaqinda qilingan ma’ruzada shu narsa ta’kidlandiki, AQSHdagi N kompaniyasi bunga va “faqatgina xilma-xillik bilan qoniqarsiz boshqarish sababli” oʻz ish oʻrinlarini tashlab ketadigan xodimlarni almashtirishga har yili 64 milliard dollor sarflaydi.
Oʻsha ma’ruzada xilma-xillik bilan bogʻliq muammolar natijasida, oʻz ishini qoldirgan 34% ishchilar, agar korxonadagi menejerlar qobiliyatlarini namoyish etganlarida, ish joylarida qolgan boʻlishlari, ta’kidlangan. Va, nihoyat, tashkiliy samaradorlik qobiliyatlilik va tizim moslashuvchanligi muammolarining yaxshilangan yechimlari xilma-xilligi sababli ishchi kuchi hisobidan oshirilishi mumkin. Xilma-xil ishchi kuchidan iborat tashkilot koʻnikmalar va maxorat xilma-xilligiga ta’sir koʻrsatishi mumkin va faqat jarayonlar va bajariladigan ish tartibi dalili moslashish bilan birga tashkilotning ishchi kuchi xilma-xilligini talab qiladi.
Tizim yaratuvchi tashkilotlar strategic jihatdan ishchi kuchi xilma-xilligidan naf koʻradi, shuningdek, unumdorlik va teng iqtidorlini qoʻlga kirituvchi kalit sifatida mexnat zaxiralarining xilma-xilligini boshqarish bilan tanishish mumkin. Ishchi kuchini bozorga yetkazib beruvchilar turli-tuman mamlakatlardan.
Tashkilotning xilma-xil ishchi kuchi bilan iste’mol extiyojlariga oʻzgartirishlarni juda yaxshi bashorat qilishi va oʻz munosabatini bildirishi muxim strategik ustunliklardan biri hisoblanadi. Xilma-xil xodimlar imkoniyatlarga xilma-xil nuqtayi nazarni va yondashishni olib kirishadi, bu nuqtayi nazar va yondashishlar xilma-xil iste’molchilar uchun bozor tashkilotlari qandayligi haqidagi fikrni yangilashi mumkin. Lotin ameikasi aholisi qanday koʻpayganligini misol keltirish mumkin, shunday ekan, bu demografik gurux bilan bogʻliq maxsulotlar va xizmat koʻrsatish bozorida tashkiliy xarakatlar mavjud. Tashkilotlar Lotin Amerikasi xodimlariga tashkiliy xarakatlarni topib berishdi, masalaninkirish unumdor manba bo;lishini koʻrsatishdi, aks holda bozorga kirishning iloji boʻlmasdi. Servis kompaniyalarini, chakana savdo korxonalarini, moliya kompaniyalarini, shuningdek, avtomobil ishlab chiqarish sohalarini oʻzlashtirish zarur. Iste’molchilar bu soxalarning ayrimlarinigina savdo-sotigʻini koʻrishdi, bunda bozor ulushi koʻpayadi, chunki bu soha vakillari xodimlarning axborotidan foydalanish orqali xilma-xil iste’molchilarining talablariga diqqatni qaratishdi.
Xilma-xil ishchi kuchi raqobat ustunligining kuchli manbasi boʻlishi mumkin, chunki birinchi navbatda bunday sharoitlarda innovatsiya taraqqiy etadi. Ernst&Young yaqindagi ma’ruzasida, xilma-xillik yuzaki sathda, moxiyatiga tushunib yetmasdan oʻtkazilayotganini xabar qildi.
Yengil, yuzaki qabul qilinadigan xilma-xillik muayyan da’vat, undashga olib kelishi mumkin, ammo bu odamlar oʻylagandek yoki his qilgandek xilma-xillikni muqarrar tarzda ifodalamaydi. Xilma-xillikning chuqur sathlardagi rang-barangligi qadriyatlar, shaxs va ishni afzal koʻrishda bilinadi.
Madaniy xilma-xillik moslashuvchanlik va ijodiy yondashishni ta’minlaydi, biz yigirma birinchi asr uchun global iqtisodiyotni yangidan yaratishimiz kerak. Innovatsiyalar hech qachon oson boʻlmaydi, ammo globallashgan dunyoda, bu yana xam murakkab vazifadir. Xilma-xil tovushlar va nuqtai nazarlarning zavqi rulli innovatsiyada kuchli omillar boʻlishi mumkin. Oʻz sohalarini yuritishni xoxlagan kompaniyalar “xumchani aralashtirish” usullarini topishlari lozim, yangi gʻoyalarni yaratishga sabab boʻladigan qizgʻin bahs-munozaralar oʻtkazishlari zarur. Tatqiqotlar shuni koʻrsatadiki, xilma-xil nuqtai nazarlar orqali buni amalga oshirish mumkin. “Innovatsiyalarning xilma-xil kuchlari kompaniyalarga maxsulotlar va xizmat koʻrsatishni yaratishga yordam beradi”. Va, nixoyat, etik nuqtai nazardan mexnat zaxiralarining xilma-xilligi va samarali boshqaruvning rang-barang tarzi bilan buni toʻgʻri bajarish kerak. Koʻpchilik jamoalardagi mavjud qonunlarda aytilishicha, xilma-xil odamlarni davolash adolatdan emas, bu qonunga xilof, koʻpchilik madaniaytlarda ham kuchli etik e’tiqodlarini namoyish etishadi, xilma-xil odamlar teng imkoniyatlardan foydalanishga haqli va bunga adolatli munosabatda boʻlishi lozim. Kompaniyalar munosabatlar yaratish uchun qadrlanadigan etik imperativlar qilishadi va yaxshi natijaga erishish uchun barcha xodimlarga imkoniyat berishadi. Menejerlar turli xil ovozlarni olib keluvchi usul sifatida mexnat rezervlari xilma-xilligini koʻrib chiqishlari va ishonchli munosabatlar asosida sharoit yaratishlari lozim. Agar ular buni qila olishsa, yuqorida qayd qilganimizdek, yaxshi narsalar yuzaga kelishi mumkin.³⁶