Iqtisodiyot Fakulteti "Moliya"

1.2. Kapital oqimlari va xalqaro moliyaviy oqimlar.

Kapital oqimlari investitsiya, savdo yoki xo’jalik operatsiyalari uchun pul harakatini anglatadi. Firma ichida bularga investitsiya kapitali shaklidagi mablag'lar oqimi, operatsiyalarga sarflangan kapital xarajatlar va tadqiqotlar va ishlanmalar kiradi.

Keng miqyosda, hukumat soliq tushumlaridan kapital oqimlarini dasturlar va operatsiyalarga va boshqa davlatlar va valyutalar bilan savdo orqali yo'naltiradi. Shaxsiy investorlar jamg'arma va investitsiya kapitalini qimmatli qog'ozlarga, masalan aktsiyalar, obligatsiyalar va o'zaro fondlarga yo'naltiradi.

Sarmoyalar oqimi deyarli har bir miqyosda, shaxslardan firmalarga va milliy hukumatlargacha sodir bo'ladi. Kapital oqimlarining turli xil quyi to'plamlari ko'pincha aktivlar sinfidagi harakatlar, venchur kapital oqimlari, o'zaro fondlar oqimlari, kapital xarajatlar byudjeti va federal byudjet kabi tahlilchilar tomonidan tekshiriladi.

Moliya bozorlarida aktivlar sinfidagi harakatlar pul mablag'lari, aktsiyalar, obligatsiyalar va boshqa moliyaviy vositalar o'rtasidagi kapital oqimi sifatida baholanadi, venchur kapitali esa boshlang'ich biznesga joylashtirilgan investitsiyalarga nisbatan o'zgaradi. O'zaro mablag'lar oqimida naqd pul mablag'larining aniq qo'shilishi yoki olinishi pul mablag'larining keng sinflaridan kuzatiladi. O'sish rejalarini kuzatish uchun kapital sarf-xarajatlar byudjetlari korporativ darajada tekshiriladi, federal byudjetlar esa davlat xarajatlari rejalariga amal qiladi. Kapital bozorlarining nisbatan kuchliligi yoki kuchsizligi, ayniqsa, fond bozori yoki federal byudjet kabi muhitda bunday kapital oqimlarini tahlil qilish orqali ko'rsatilishi mumkin. Investorlar shuningdek, kelajakdagi investitsiya imkoniyatlari yoki xatarlarini ko'rsatishi mumkin bo'lgan tendentsiyalarni topish uchun kapital mablag'lari va kapital sarf-xarajatlar kabi kapital oqimlarining o'sish sur'atlariga qarashadi.

Standart biznes operatsiyalarining bir qismi sifatida kompaniyalar ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish uchun tijorat ko'chmas mulkini sotib olishlari mumkin. Bundan tashqari, ko'plab shaxslar ko'chmas mulk sotib olishni ijara daromadlarini keltirib chiqaradigan sarmoyalar deb bilishadi. Ular tahlilga qarab investitsiya yoki biznes kapitali oqimlari deb tasniflanishi mumkin.

Rivojlanayotgan iqtisodiyotlarda kapital oqimlari ayniqsa o'zgaruvchan bo'lishi mumkin, chunki iqtisodiyot tez o'sish davrlarini boshdan kechirishi va keyinchalik qisqarishi bilan kechishi mumkin. Kapital oqimining ko'payishi kreditlarning o'sishiga va aktivlar narxlarining inflyatsiyasiga olib kelishi mumkin, bu valyuta kurslari va kapital narxining pasayishi asosida valyutaning pasayishi oqibatida yo'qotishlar bilan qoplanishi mumkin.

Rivojlanayotgan iqtisodiyotlar investor, korporatsiya yoki chet el hukumati to'g'ridan-to'g'ri sarmoya kiritganda yoki chet el ishbilarmonlik operatsiyalarini tashkil etganda yoki chet elda chet el ishbilarmonlik aktivlarini sotib olganda yuz beradigan to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar oqimiga (TXI) nisbatan juda sezgir. Ko'pincha, to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar mamlakatga kapital oqimining katta manbai bo'lib, iqtisodiyotni katta qo'llab-quvvatlaydi.

Masalan, Hindistonda 90-yillardan boshlab tebranish davri qayd etilgan. Avvalgi davrda, 1990-yillardan 2000-yillarning boshlariga qadar bo'lgan kapital oqimlari barqaror o'sish bilan ajralib turdi, 2000-yillarning boshlari va 2007-yillari o'rtasida mablag'larning tez kirib kelishiga o'tdi. Ushbu tez o'sish qisman moliyaviy inqiroz oqibatlari tufayli o'zgarib ketdi. 2008 yilda kapital oqimiga nisbatan yuqori darajadagi o'zgaruvchanlikka olib keldi.

So'nggi bir necha yil ichida eng katta investitsiya tendentsiyalaridan biri aktiv boshqaruvdan kapital oqimining katta miqdordagi passiv strategiyalarga, masalan, birja fondlar (ETF) ichiga kiradi. 2018 yil yanvar oyi uchun AQSh kapital passiv fondlariga 41,2 milliard dollarlik sarmoyalar tushdi va dekabr oyida 22,5 milliard dollar tushumidan oshib ketdi. Shu bilan birga, 24,1 milliard dollarlik kapital faol fondlardan chiqib ketdi, dekabrda esa 16,3 milliard dollar bo'lgan. Kapital oqimining yo'li boshqa aktivlar sinflariga ham o'tdi. Masalan, soliqqa tortiladigan obligatsiyalar toifasi yanvar oyida eng ommabop bo'lib, 47,0 mlrd dollarlik tushumni ko'rdi, aktiv va passiv deyarli teng kapital bo’lgan.

Xalqaro moliyaviy oqimlar har xil shaklda bo'ladi, bulardan eng muhimi esa to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiya hisoblanadi.

To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar oqimining ta'rifi Iqtisodiy globallashuv bo'limining "Xorijiy investitsiyalar oqimlari va zaxiralari" ostida keltirilgan bo’lim, AQSH ni misol qilishimiz mumkin.

Qo'shma Shtatlar uchun transchegaraviy portfel oqimlari va pozitsiyalari AQSh Moliya vazirligining xalqaro kapitali (TIC) tizimining bir qismi sifatida yig'iladi; ushbu ma'lumotlar transchegaraviy to'g'ridan-to'g'ri investitsiya oqimlarini istisno qiladi. Oylik ma'lumotlar milliardlab AQSh dollarini tashkil etadi va o'tgan 12 oyning o'rtacha qiymatida ko'rsatilgan.

Zaxira aktivlari to'lovlar nomutanosibligini moliyalashtirish uchun alohida mamlakatlarning pul idoralari tomonidan mavjud bo'lgan va ular tomonidan boshqariladigan tashqi aktivlardan iborat. Ushbu zaxira aktivlariga valyuta aktivlari (valyuta va depozitlar, shuningdek qimmatli qog'ozlar), boshqa da'volar, maxsus pul olish huquqlari va Xalqaro Valyuta Jamg'armasidagi zaxira holati kiradi.

Jahon moliyaviy inqirozi xorijiy investitsiyalarning to'g'ridan-to'g'ri oqimlariga jiddiy ta'sir ko'rsatdi, bu 2008 yilning birinchi choragi va 2009 yilning birinchi choragi o'rtasida Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining mintaqasi bo'yicha umuman 50 foizga qisqargan. Yevropa hududi (77% pasayish bilan), ammo AQShda 14% bilan cheklangan. Hindiston va Rossiya Federatsiyasi kabi rivojlanayotgan iqtisodiyotlarga xorijiy investitsiyalarning kirib kelishi ham iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotiga a'zo davlatlarga qaraganda ancha kamaydi, Rossiya Federatsiyasi uchun 20% ga, Hindiston uchun 18% ga kamaygan. Braziliyaga to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar kirib kelishi inqirozga nisbatan ta'sir ko'rsatmadi.

AQShga kelib tushgan sof rasmiy moliyaviy oqimlar markaziy banklarning asosan AQSh dollarida ko'rsatilgan katta tashqi zaxiralarni to'plashga intilishini aks ettirdi. Xitoy, boshqa rivojlanayotgan va rivojlanayotgan iqtisodiyotlar va neft eksport qiluvchi mamlakatlarning jami zaxira aktivlari 1990-2008 yillarda juda ko'payib, tezlashdi.

Osiyo inqirozidan keyin. Ushbu davrda Xitoy va Yaponiya tomonidan saqlanadigan jahon rasmiy zaxiralarining ulushi umumiy zaxiralarning 14 foizidan 44 foizigacha, neft eksport qiluvchilarning 7 foizidan 14 foizigacha esa ikki baravarga oshdi.