Iqtisodiyot asoslari

Turli iqtisodiy tizimlarda raqobat kurashining tavsiflanishi

Rejali iqtisodiyotda raqobat-ning tavsiflanishi	Bozor iqtisodiyotida raqobatning tavsiflanishi
* Raqobat "sosialistik musobaqa" bilan almashtirib kelindi. "Raqobat" so’zini ishlatish ta’qiqlanar edi.	* Raqobat rag’batlantiruvchi va iqti-sodiyotni harakatlantiruvchi kuchdir. Shu sababli u bozor iqtisodiyoti mexanizmida asosiy o’rin oladi.
*Musobaqa kim o’zish, kim yaxshi natijalarga erishish uchun bo’lgan qalbaki bellashuv edi. Sifat uchun emas, "son" uchun harakat qilinar edi.	*Raqobat rejlashtirilmaydi va qattiq nazorat ostiga olinmaydi. Raqobat-chilikni bozordagi: - talab va taklif; narx; Oligopoliya va monopollashuv darajasi; davlatning antimonopol siyo-sati belgilaydi
*Sosialistik musobaqadagi majburiy safarbarlik usuli: tashabbuskorlik usulini so’ndirar edi; sifatni yaxshilash, ishlab chiqarish sarflarini pasaytirish imkonini bermas edi; sosialistik musobaqa ko’pincha miqdoriy ko’rsatkichlarga qarab bajarilar edi.	Raqobatda majburiy safarbarlik bo’lmaydi, Bu erda halol va erkin iqtisodiy raqobatni rivojlantirish evaziga ishlab chiqaruvchi va sotuvchilar ustidan xaridorlarning hukmronligi o’rnatiladi.

Masalan, 1870-1890 yillarda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 3 barobarga oshgan paytda, qalay eritish 56 marotabaga, neft’ ishlab chiqarish hajmlari 25 marotabaga ortdi. Chunki, ushbu davrda, yirik ishlab chiqarish korxonalarigina fan va texnika yutuqlarini ishlab chiqarishga jalb etish imkoniga ega edilar.
Ishlab chiqarishning yiriklashuvida erkin raqobat kurashi yirik korxonalar foydasiga xizmat qiladi. Bu kurash mayda ishlab chiqaruvchi korxonalarning sinishiga va ularning yirik korxonalarga qaram bo’lishiga olib keladi. Monopoliyaning ijobiy va salbiy tomonlarini ham anglab olish lozim bo’ladi. Monopoliyalar katta sarmoyalarga egalik qilgan holda, yirik ishlab chiqarish muammolarini hal etishda ko’maklashishlari mumkin. Monopolistik faoliyat natijasida ishlab chiqarishning yiriklashuvi va bitta ishlab chiqaruvchi qo’lida to’planishi bir qator salbiy oqibatlarni keltirib chiqaradi. Jumladan, monopoliyalarning mavjud bo’lishi:

•