Iqtisodiyot asoslari

Bozorda turli, istalgan aniq mahsulot, resurslarni erkin holda sotuvchi va sotib oluvchilarning mavjudbo’lishi;

Sotuvchi va xaridorlarning turli bozorlar yoki tarmoqlar doirasida erkin harakatda bo’lishi va istalgan paytda tarmoq yoki bozorni tark eta olish imkoniyatlarining mavjudligi.

Raqobatning mohiyati shundan iboratki, har bir sotuvchi bozordagi juda ko’p miqdordagi sotuvchilar ishtirokida o’zining nisbatan kichik hissasi bilan umumiy taklifga ta’sir ko’rsata olmaydi. Ko’rinib turibdiki, sotuvchi yakka holda tovar yoki xizmat narxini o’zgartira olmaydi. Raqobat kurashi bozorda hukmronlikni inkor etadi, erkin iqtisodiy harakatda bo’lishni talab etadi. Raqobat kurashi shaxsiy manfaatlarni shunday yo’naltiradiki, natijada jamiyat manfaatlarining ro’yobga chiqarilishi ta’min etiladi.
Halol raqobat:

• 
  qalbaki bellashuv, majburiy safarbarlikni tan olmaydi;
  
• 
  boqimandalik, befarqlik, yuzakichilik, ko’zbo’yamachilik, kabi salbiy hollarga barham beradi;
  
• 
  qarindosh - urug’chilikni, tanish - bilishchilikni, ma’muriy- buyruqbozlikni tan olmaydi.
  

Raqobat shunday omilki, u:
-ishlab chiqaruvchilarni ishlab chiqarish jarayoniga yangi texnika va texnologiyalarni joriy etishga undaydi;
-tadbirkorlikni rivojlantiradi;
-ish bilan band xodimlarning ma’suliyatini va ish sifatini oshiradi;
-qattiq mehnat intizomini o’rnatadi;
-ichki bozorlarning tovarlar bilan ta’minlanishida va narxlarning arzonlashuvida muhim o’rin tutadi.
Raqobatning iqtisodiy mazmuni to’g’risida etarlicha tasavvurga ega bo’lib, monopoliyalarning vujudga kelishi va faoliyat yuritish asoslari to’g’risida fikr yuritishimiz mumkin. Monopoliyalar raqobatga zid bo’lgan iqtisodiy tushuncha bo’lib, ular orqali ishlab chiqaruvchi yoki xizmat ko’rsatuvchining tovar va xizmatlar bozorida hukmronlikka intilishi ifoda etiladi Monopoliyalar ivojlanishi ma’lum tarixiy davrni o’z ichiga oladi. Monopoliyalarning shakllanishiga XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida fan va texnika taraqqiyoti yutuqlarini ishlab chiqarishga jalb etilishi katta turtki berdi va yirik ishlab chiqarish korxonalarining shakllanishiga sabab bo’ldi.
Raqobat kurashi to’g’risida to’liqroq tasavvurga ega bo’lish uchun, turli iqtisodiy tizimlarda raqobat kurashining tavsiflanishini taqqoslab ko’raylik: