Iqtisodiy va madaniy hayot

Siyosiy tuzumi va davlat boshqaruvi. Xorazmshohlar Markaziy davlat boshqaruvi «al-majlis ul oliy al faxri at-toji» deb nomlangan bo’lib, unga vazir raislik qilgan. Vazir xorazmshohga bevosita bo’ysunar va hukmdorning bosh maslahatchisi edi. Vazirning vazifalari quyidagilardan iborat bo’lgan:
- ashob ad-davovin, ya’ni devon amaldorlarining boshlig’i. U kishilarni yuqori mansab sohiblarini ishga tayinlash va bo’shatish bilan shug’ullangan;
- davlat amaldorlariga nafaqa (arzak) belgilash;
- davlat amaldorlarini hayot uchun zaruriy ozuqa va ashyolar bilan ta’minlashni belgilash;
- soliq va xazinani nazorat qilish;
- hukmdorni xalqaro aloqalar, rasmiy marosimlarda rasmiy ravishda tanishtirish hamda raiyat bilan munosabatlarda vositachilik qilish;
- hukmdorga muntazam hamrohlik, ba’zi paytlarda qo’shin yuborish va ularga boshchilik qilish.
Vazirlarda sadr, dastur, xo’jayn buzrug singari unvonlar bo’lgan.
Xorazmshohlar davlatida, uning boshqaruv tashkilotida yana quyidagi mansab va lavozimlar mavjud edi:
- hojib, ul-kabir-hukmdor shaxsi bilan bog’liq masalalar, marosimlarning nazorati bilan aloqador ishlarga javobgar edi. Ular sultonning eng zarur topshiriqlarini bajarganlar hamda hukmdorga doimiy ravishda hamrohlik qilganlar. Ular vazirlik devonining daftarlari, undagi yozuvlar, arxivlar, moliya sohasidagi kotiblar va amaldorlarning xatti-harakatini nazorat qilgan. Hojib ul-kabir bilan bir qatorda Hojib ul-xos ham tilga olinadi;
- ustozdor, barcha xo’jalik ishlari: otxona, oshxona, novvoy, saroy xizmatkorlari ustidan idora ishlarini amalga oshirgan saroy a’yoni. U bundan tashqari, saroyning barcha chiqimlarini amalga oshirgan. Mamlakat xazinasi va boyliklarining ma’lum qismiga egalik qilar edi. SHu pul hisobidan novvoy, oshpaz, otboqar va boshqa saroy ishlari hamda yumushlariga sarflar edi. Xazinadan chiqadigan sarf-xarajatlar uchun shohga hisobot berib turar edi.
- amir-oxur, otxona boshlig’i lavozimi sultonga qarashli minib yuriladigan otlarga egalik qilgan. Miroxurlar harbiy yurishlarda faol ishtirok etganlar;
- amir shikor, sultonning ov ishlari boshlig’i;
- tashtdor, sultonning yuvinish ishlarida zarur bo’lgan ashyo va narsalarni saqlovchi shaxs;
- sharobdor, sulton sharobxonasining boshlig’i. SHarobxonada turli xildagi sharoblar bo’lgan. SHarobdorlar amirlar orasidan tayinlangan;
- qissador, saroy a’yoni bo’lib, hafta mobaynida sultonga kelgan iltimosnoma va shikoyatlarni jamlab, ularni juma kuni hukmdorga topshirgan va so’ngra javobini zulm ko’rganlarga yetkazgan;
- choshnigir, bu ko’p hollarda bakovulning sinonimi, ya’ni sultonga uzatilajak taomni sinab ko’rgan;
- davotdor, sultonning kotibi;
- farrosh, farroshxona boshlig’i. Sultonga tegishli ko’rpa-to’shaklar, gilamlar, poyondozlar sohibi;