Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

127 

 

-

 

eng  muhim  ist‘emol  mollarini  ishlab  chiqaruvchi  tarmoqlarni  jadal 

rivojlantirish  tayyorlanayotgan  mahsulot  turini,  sifatini  yaxshilash, osh  tuzi,  spirt, 

gugurt  va  kamyob  tovarlarni  ishlab  chiqaruvchi  yangi  korxonalarni  bunyod  etish 

qishloq xo‗jaligidagi islohotlarning eng muhim bo‗g‗ini deb belgilangan. 

Ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishida ularni to‗g‗ri joylash-tirish ham 

katta rol o‗ynaydi. Bunda, asosan, ekologiya bilan ―hisoblashish‖ ga to‗g‗ri keladi, 

zotan  vujudga  kelgan  vaziyat  buni  qat‘iylik  bilan  sanoat  korxonalarining  ishlashi 

shu nuqtai nazardan to‗xtatilganligi bejiz emas. Hozirda AQSh, Yevropaning ko‗p 

mamlakatlaridagi  shunday  korxonalar  o‗z  faoliyatini  boshqa  –  aholisi  kam  yoki 

kuchsiz  rivojlangan  Afrika,  Lotin  Amerikasi,  Osiyo  mamlakatlarida  davom 

ettirmoqda. 

Umuman  tarmoq  deganda,  korxonalarning  ma‘lum  o‗xshash  xususiyatlariga 

ko‗ra  guruhlanishi  tushuniladi.  Sanoat  tarmoqlari,  odatda,  uch  asosiy  mezon 

asosida ajratiladi. Ular:  



 

xomashyo  birligi  bo‗yicha  ajratilgan  sanoat  tarmoqlari  (mashinasozlik  va 

metallni qayta ishlash, o‗rmon, yog‗ochni qayta ishlash va sellyuloza-qog‗oz 

sanoati va h.k.); 



 

iste‘mol  birligi,  ya‘ni  muayyan  maqsadda  mahsulot  ishlab  chiqaruvchi 

tarmoqlar (yengil va oziq-ovqat, qurilish, elektr-energetika va b.); 



 

texnologik jarayon asosida tashkil etilgan sanoat tarmog‗i (kimyo sanoati). 

Sanoatning  tarmoqlar  tizimi  nihoyatda  murakkab  va  u  borgan  sari  o‗zgarib 

bormoqda.  Eng  yirik  tarmoqlar  sifatida  yoqilg‗i,  energetika,  qora  va  rangli 

metallurgiya,  kimyo  va  neftni  qayta  ishlash,  mashinasozlik  va  metallni  qayta 

ishlash, qurilish, o‗rmon, yog‗ochni qayta ishlash, sellyuloza-qog‗oz, yengil, oziq-

ovqat,  poligrafiya  va  boshqalar  ajratiladi.  Ular  ham,  o‗z  navbatida,  tarmoq  va 

tarmoqchalardan iborat. Bu jihatdan mashinasozlik sanoatining turlanishi, ayniqsa, 

boy; faqat transport mashinasozligining o‗zi bir nechta qismlarni o‗z ichiga oladi. 

---