Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

130 

 

suv ostida qolib ketadi (ehtimol, bu yerda qimmatbaho qazilma boyliklar bordir) va 

to‗g‗on qurish katta mablag‗ talab qiladi. 

Issiqlik elektr stansiyalari (IES) ikki turda bo‗ladi: IEM va IES. Ularning bir-

biridan farqi qaysi maqsadda qurilganligidadir: foydalaniladigan yoqilg‗isi esa bir 

xil  bo‗lishi  mumkin.  Masalan,  IEM  –  issiqlik  elektr  markazi,  odatda,  ham  elektr 

quvvati,  ham  bug‗  (par)  talab  qiluvchi  sanoat  korxonalari  –  to‗qimachilik,  neftni 

qayta  ishlash  va  h.k.  yonida  yoki  yaqinida  quriladi.  Chunki  bug‗ni  15-18  km 

masofadan uzoqqa jo‗natib bo‗lmaydi. Demak, bu stansiyani markazlashgan holda 

joylashtirishda, ishlab chiqarish iste‘moli asosiy ahamiyatga ega. 

Ammo, IEMlarning bevosita shahar ichida qurilishi tufayli ular atrof-muhitni 

ifloslantiradi.  Shu  sababdan,  ekologik  jihatdan  bunday  stansiyalarning  aholi  zich 

joylarda qurilishi ma‘qul emas. Oddiy IESlar esa, asosan, elektr energiyasini beradi 

va, shu bois, ular yirikroq va shahardan biroz uzoqroq masofada joylashtiriladi. 

Atom  elektrostansiyalari,  ko‗pincha,  boshqa  turdagi  stansiyalarni  qurish 

imkoniyati  yo‗q  hududlarda  joylashtiriladi.  Buning  uchun,  albatta,  ekologik 

xavfsizlik  ta‘minlanishi  kerak.  Shuningdek,  AESlarning  barpo  etilishida  ilmiy-

texnika omili ham hisobga olinadi. 

Qora metallurgiya korxonalarini, ayniqsa, cho‗yan eritish zavodlarini (domna 

pechida  eritiladi)  joylashtirishda,  eng  avvalo,  yoqilg‗i  va  xomashyo  katta 

ahamiyatga ega. Bir tonna cho‗yan olish uchun taxminan ikki tonna temir rudasi, 

1,2 tonna yoqilg‗i-kokslanuvchi ko‗mir lozim. Rudada temirning (Fe) miqdoriga, 

boy  yoki  boy  emasligiga  qarab  zavod  uch  ko‗rinishda  joylashtiriladi:  yoqilg‗i 

yaqinida (temir ruda koni ―boy‖),  xomashyo  yaqinida (rudada Fe  miqdori yuqori 

emas)  va  ikkalasining  o‗rtasida  (yoqilg‗i  va  xomashyo  uchun  transport  xarajati 

deyarli  bir  xil).  Uchinchi  variantda  suv  hamda  iste‘mol  omillari  ham  e‘tiborga 

olinadi. 

---