Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

129 

 

yuqori.  Bu  esa  sanoat  ishlab  chiqarishining  qishloq  xo‗jaligiga  ko‗ra  iqtisodiy 

samaradorligining yuqori bo‗lishiga olib keluvchi sabablardan biridir. 

Sanoat  korxonalarini  joylashtirishga  ta‘sir  etuvchi  omillar  soni  ko‗p.  Ular, 

asosan, xomashyo, yoqilg‗i, energetika, iste‘mol, ishchi kuchi, iqtisodiy geografik 

o‗rin va boshqalardan iborat. Bu borada, xususan, ekologiya va bozor iqtisodiyoti 

omillarining  ahamiyati  tobora  kuchaymoqda.  Shu  bilan  birga,  qayd  etish  joizki, 

turli  xil  sanoat  tarmoqlarini  joylash-tirish  muayyan  omillar  asosida  amalga 

oshirildi. Ularni qisqacha ko‗rib chiqamiz.  

Yoqilg‗i  sanoati  tog‗-kon  yoki  qazib  oluvchi  sanoati  toifasiga  kiradi  va 

yoqilg‗i  turlari,  qazilma  boyliklarning  joylanishi  tabiiy,  geoximik  qonuniyatlarga 

asoslanadi.  Sababi  –  ko‗mir,  neft,  gaz,  yonuvchi  slanes,  torf  kabi  tabiiy 

boyliklarning  paydo  bo‗lishi  va  yer  yuzida  (ostida)  tarqalishi  o‗ziga  xos 

xususiyatlarga ega. 

Elektr-energetika  suv,  issiqlik  va  atom  stansiyalaridan  tashkil  topadi.  Suv 

elektrostansiyalarini (SES) tekislik joyga ko‗ra tog‗ va tog‗oldi rayonlarda qurish 

maqsadga  muvofiq.  Chunki  bunday  sharoitda  relyef  shakli  –  yer  tuzilishining 

qiyaligi,  tabiiy  holda  sharshara  va  tog‗lar  orasidagi  cho‗kmalarning  mavjudligi 

qulay  imkoniyatlar  tug‗diradi.  Shuningdek,  suv  ombori  qoplagan  yerlar  qishloq 

xo‗jaligida  deyarli  ishlatilmaydi;  qishloq  manzilgohlari  ham  yo‗q  va,  binobarin, 

ularni ko‗chirtirish talab etilmaydi. Suv ombori va uning atrofida sport, dam olish 

zonalarini  tashkil  qilish,  bog‗dorchilik  va  baliqchilikni  rivojlantirish,  pastki 

hududlarda  yerlarni  sug‗orish,  kanallar  qurish  mumkin.  Ba‘zan  SESlar  bilan 

birgalikda  o‗rmon,  yog‗ochni  qayta  ishlash  va  sellyuloza-qog‗oz  sanoati  ham 

rivojlanib boradi (masalan, Rossiyaning sharqiy rayonlarida). 

Ko‗rinib  turibdiki,  tog‗li  rayonlarda  qurilgan  SESlar  har  tomonlama  qulay, 

elektr energiyasi arzon. Agar shu stansiyalar tekislikda joylashtirilsa, katta maydon 

---