Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

87 

 

Tabiiy landshaftlar – hududiy birlikning tabiiy  mintaqalarga nisbatan ancha 

kichik  toifasidir.  Shuningdek,  geografik  qobiqning  muayyan  qonuniyatlarga  ega 

bo‘lgan  bir    xildagi  qismlaridir.  Tabiiy  landshaftlardan  tashqari  antropogen  yoki 

madaniy  landshaftlar  mavjud.  Oxirgi  yilarda  lug‘atlarda  siyosiy,  konfessional 

xo‘jalik  landshaftlari  terminlari  paydo  bo‘lishiga  hududlardagi  ijtimoiy-iqtisodiy 

jarayonlar va o‘zgarishlar sabab bo‘lmoqda. 

Landshaftlarning  muhim  xususiyatlarni  shakllantiruvchi  omillar  tashqi 

(kosmik va geodinamik) va ichki (alohida tabiiy komponentlarning o‘zaro harakati 

jarayonida  yuzaga  keluvchi)  omillarga  bo‘linadi.  Shuningdek,  landshaftlarni 

shakllantiruvchi  omillarni  ―zonal‖  (iqlim,  tuproq,  o‘simlik)  va  ―azonal‖  (relef, 

geologik  tuzilish)  omillarga  ajratiladi. Boshqaruvda, umuman  hududlar  siyosatida 

landshaftlarga isonlar hayoti va xo‘jalik faoliyatining tabiiy asosi sifatida qaraladi.  

Oxirgi  yuz  yillikda,  ayniqsa  aholi  zich  joylashgan  hududlarda  antropogen 

manzaraning  shakllanishi  keng  tus  oldi.  Chunki,  inson  relefga  bevosita  ya‘ni 

to‘g‘ridan-to‘g‘ri  (tog‘-kon  ishlari,  suv  qurilishi  va  hokazolar)  va  bilvosita  ya‘ni 

tabiiy  muhitning  komponentlari  orqali  ta‘sir  qiladi.  Misol  uchun  savannalarda 

o‘rmonlarning  kesib  yuborilishi,  cho‘llanish  jarayonlarining  kuchayishiga  va 

shamol ta‘sirida shakllanuvchi relef shaklining rivojlanishiga olib kelmoqda. 

Hududlarning  muhandislik-geologik  sharoitlari  yer  po‘stlog‘ining  yuqori 

gorizont  dinamikasi  qurilishi  tarkibini  insonning  xo‘jalik  faoliyati  bilan  bog‘liq 

holda  ifodalaydi. Injenerlik-geologiyasi  gruntlarda  (tog‘  jinslari), qurulishlarda  va 

turli inshootlarni qurishda yuz beradigan hodisa va jarayonlarni oldindan bashorat 

qiladi.  Injenerlik-geologik  tadqiqotlar  asosida  turli  xil  obyektlarni  joylashtirish 

uchun  eng  qulay  joylar  aniqlanadi,  tog‘  ishlarining  qurilish  ishlari  jarayonida 

mustahkamligi,  suv  ombori  qurilganidan  keyingi  sohilning  qanday  o‘zgarishi, 

damba  mustahkamligi  kabilar  hisob-kitob  qilinadi.  Bu  omilni  hisobga  olish 

---