Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

79 

 

Shunday  qilib,  HIChMlarning  ilmiy  nazariy  asoslari,  Rossiyada,  taniqli 

olim  Nikolay  Nikolaevich  Kolososvkiy  tomonidan  yaratildi.  U  ushbu  masalani 

iqtisodiy rayonlashtirish muammolari bilan bog‘liq ravishda o‘rgandi. 

Umuman  olganda,  N.N.Kolosovkiyning  bunday  dunyoqarashiga  uning 

transport (temir yo‘l transporti) muhandisi ekanligi va geografiya uchun an‘anaviy 

ahamiyatga  ega  bo‘lgan  kompleks  yondoshuvining  uyg‘unligi  asos  bo‘ldi; 

«hududqkompleks»  ishlab  chiqarishning  hududiy  birikmalari  yoki  majmualarini 

(komplekslarini) tashkil etadi.  

Chindan  ham  kompleks  (majmua)ning  ilmiy-amaliy  ahamiyati  katta. 

Chunonchi, u: 

√ tabiiy sharoit va tabiiy resurslardan atroflicha foydalanish; 

√ ishlab chiqarishni mumkin qadar chiqindisiz yo‘lga qo‘yish; 

√ ishlab chiqarishni tizim-tarkib asosida hududiy tashkil qilish; 

√  iqtisodiy  geografiya  va  uning  asosiy  tushunchasi  bo‘lgan  iqtisodiy 

rayonlarni o‘rganish; 

√  iqtisodiy  rayonlar  xo‘jaligi  tarkibini  qayta  qurish  va  boshqalarda 

ahamiyatlidir. 

Aytish  mumkinki,  agar  N.N.Kolosovskiy  transport  muhandisi,    ya‘ni 

o‘ziga xos injenerlik fikrlash qobiliyatiga  ega bo‘lmaganda, ehtimol, bunday ilmiy 

cho‘qqilarga, olamshumul yutuqlarga erisha olmasdi. Sababi transport hamma vaqt 

masofa  va  uni  kesib  (kezib)  o‘tish,  tashish,  olib  o‘tish  kabi  ma‘nolarni  bildiradi; 

masofani  mumkin  qadar  qisqartirish,  «yaqinroq»  yo‘l  qidirish  esa  har  qanday 

muvaffaqiyatning  garovi,  iqtisodiy  samaradorlikning  asosi  hisoblanadi.  Shu 

o‘rinda  tayyor  mahsulot  tannarxi,  qiymatida  transport  xarajatlari  hatto  50-60 

foizgacha  yetishini  unutmaslik  kerak.  Qolaversa,  ishlab  chiqarish  korxonalarning 

qulay  yoki  noqulay  joylashuvi,  mahsulotning  qimmat  yoki  arzon  bo‘lishi  ko‘p  

jihatdan aynan transport  omiliga bog‘liq. 

---