Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

energiya ishlab 

chiqarish sikllari

 ta‘limotiga hech qanday e‘tiroz bo‘lmasligi kerak. Chunki u bu 

g‘oyani bevosita amaliyotdan kelib chiqqan holda (N.N.Kolosovskiy o‘zining asl 

kasbi bo‘yicha muhandis-iqtisodchi  bo‘lgan) yaratgan. 

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

78 

 

Energiya ishlab chiqarish sikllari ma‘lum xomashyo va energiya (bu yerda 

energiya  keng  ma‘noga  ega)  asosida  ishlab  chiqarishning  texnologik  jihatdan 

uzluksiz,  hatto  uning  chiqindilari  asosida  tashkil  etilishini  nazarda  tutadi.  Bunda, 

Yu.G.Saushkin iborasi bo‘yicha, daraxtning tanasi-asosiy ishlab chiqarish tarmog‘i 

(qora  yoki  rangdor  metallurgiya,  kimyo  sanoati,  dehqonchilik    va  h.k.),  uning 

shoxlari  esa  ana  shu  asosiy  ishlab  chiqarish  jarayoni  bilan  texnologik  jihatdan 

bog‘liq  bo‘lgan  qo‘shimcha  tarmoq  yoki  tarmoqchalarning  ayrim  korxonalari 

demakdir.  

N.N.Kolosovskiy  o‘z  davrida  qora  metallarning  pirometallurgik  sikli, 

rangdor  metallar,  mashinasozlik, neft-gaz-kimyo, agroindustrial, o‘rmon-yog‘och-

sellyuloza  kabi  8  ta  asosiy  energiya  ishlab  chiqarish  sikllarini  ajratgan.  Hozirgi 

kunda ularning soni 20 ga yaqinni tashkil qiladi. 

Alohida  ta‘kidlash  joizki,  energiya  ishlab  chiqarish  sikllari  aslo  hududiy 

birlik  emas,  aksincha  ular  ishlab  chiqarishning  texnologik  birligidir.  SHu  bois 

bunday  sikllar  nisbatan  kattaroq  hudud  miqyosida  vujudga  keladi.  Ko‘rinib 

turibdiki,  HIChM  va  energiya  ishlab  chiqarish  sikllari  bir-biridan  tubdan  farq 

qiladi;  ikkinchisi  birinchisining  o‘zagi  bo‘lishi  mumkin,  ammo  uning  o‘zginasi 

emas. 

Yana  shuni  e‘tirof  etish  lozimki,  umuman  ilmiy  nuqtai  nazardan  to‘g‘ri  

bo‘lgan  hududiy  ishlab  chiqarish  majmualari  g‘oyasi  sobiq  Ittifoq  sharoitida 

ko‘zda  tutilgan  natijalarni  to‘laligicha  bermadi.  Sababi  bunday  majmualar 

nihoyatda  katta  hududlarda  «rejalashtirildi»,  ma‘muriy  chegaralar  e‘tiborga 

olinmadi,  ijtimoiy  va  ekologik  omillar  nazardan  chetda  qoldirildi,  eng  muhimi-

ularning  yagona  «egasi»  boshqaruv  organlari  bo‘lmadi.  Vaholanki,  rivojlangan 

xorijiy  mamlakatlarda  hududiy  majmualar  aynan  nisbatan  kichik  miqyosda 

yaratildi va ularning faoliyati davlatning mintaqaviy hamda munitsipial siyosatida 

boshqarib tartibga solinib boriladi. 

---