Iqtisodiy tahlil va statistika

3-jadval

X	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Y	786	879	947	2207	1727	1522	1346

YECHISH: Biz bu malumotlardan foydalanib kelgusida korxona soni ko’rsatkichini topib olamiz:

=(1*786+2*879+3*947+4*2207+5*1727+6*1522+7*1346):7=5914,5
=(1+2+3+4+5+6+7):7=4
=(786+879+947+2207+1727+1522+1346):5=1882,8
=(1+4+9+16+25+36+49):7=20

a =

b= -a =1882,8-373,5*4 = 388,8

=ax+b
=373,5*8+388,8=3376,8
Bundan ko’rinib turibdiki 8 korsatkichimiz yani 2023 – yilga kelib korxona soni 3376,8tani qariyb 3377 tani tashkil etmoqda. Bunday o’sishning sababi shundaki hozirgi kunda yaqin va uzoq xorij davlatlari bilan o’zaro hamkorlikni kengaytirish,turizm sohasini jadal rivojlantirish yashash va ovqatlanish xizmatlarini ko’rsatuvchi korxonalar va tashkilot sonining o’sishiga sabab bo’lgan.




2.2 Mamlakatimizdagi kichik biznes va tadbirkorlikda savdo holati ,aloqa va axborotlashtirish sohasining o’rni prognoz tahlili;

Korrelyatsion va regression tahlillarni qisqacha izohlab formulalarini keltirib o’tamiz. Korrelyatsion tahlilning mohiyati shundan iboratki, natijaviy ko’rsatkich bilan omilli ko’rsatkichlar orasidagi miqdoriy bog’liqlikni aniqlashdan iborat. Natijaviy belgi (Y) bilan omil (x) o’rtasidagi korrelyatsion bog’lanishni ifodalaydigan regressiyning chiziqli tenglamasi quyidagicha aniqlanadi : x . Natija bilan omil o’rtasidagi bog’liqlik bevosita bo’lganda, ushbu tenglamdan foydalanib, tahlilni amalga oshirish mumkin. Bunda, Y- natija, x- omil ko’rsatkichi, – x nolga teng bo’lganda natija a0 ga ya’ni natijaviy ko’rsatkichga teng bo’lishini bildiradi, esa- x birlikka o’zgarganda u o’rtacha qanchaga o’zgarishini ifodalovchi koeffitsient (regressiya tenglamasining koeffitsient). No’malum parametrlar ( ) aniqlashda esa eng kichik kvadratlar usulidan foydalaniladi va quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

Regression tahlil esa, natijaviy belgiga ta’sir etuvchi omillarning samaradorligini aniqlab beradi. Regression tahlil yordamida iqtisodiy hodisalarning kelajak davrlar uchun istiqbol miqdorlarini baholash va ularning ehtimol chegaralarini aniqlash mumkin.

Ushbu nazariy asoslardan foydalanib 1-jadvalimizda keltirilgan savdoni prognozoni qilamiz.

SAVDO

Yillar	Savdo(mlrd.so'm) y	X	x*y	Y^2	X^2
2016	78935,6	2016	159134170	6230828947	4064256	132308,058
2017	92973	2017	187526541	8643978729	4068289	132373,723
2018	114896,4	2018	231860935	13201182733	4072324	132439,387
2019	138920,7	2019	280480893	19298960888	4076361	132505,051
2020	164106,1	2020	331494322	26930812057	4080400	132570,716
2021	204787,4	2021	413875335	41937879199	4084441	132636,38
Jami	794619,2	12111	1604372197	1,16244E+11	24446071	794619.2
O’rtacha	88291,02222	1345,66667	178263577	12915960284	2716230,11	88291.02222

a1	24762,36
a0	-49850387,1				r xy	0,99699549
					R2	0,994
	Y	X
Prognoz	219104,7933	2022

2022-yil uchun Kichik biznes va tadbirkorlikda savdo holati 219104,7933

mlrd.so’mni tashkil qilishi kutilmoqda. Bundan tashqari natijaga omil ta’sirining samaradorligi r=0,99699549 ga teng bo’ldi.
Aloqa va axborotlash sohasi (bozor infrastrukturasi) o’rni

yillar	Bozor xizmatlari xajmi(TRLN SO’M) Y	X	X^2	Y^2	Y*X	Y*
2016	6,3	2016	4064256	39,69	12700,8	6,54761905
2017	8,2	2017	4068289	67,24	16539,4	8,18190476
2018	10,3	2018	4072324	106,09	20785,4	9,81619048
2019	10,9	2019	4076361	118,81	22007,1	11,4504762
2020	13,9	2020	4080400	193,21	28078	13,0847619
2021	14,2	2021	4084441	201,64	28698,2	14,7190476
JAMI	63,8	-	24446071	726,68	128808,9	63,8
O’RTACHA	10,63333333	-	4074345,17	121,1133333	21468,15	10,6333333

a1	1,634285715
a0	-3288,17238				r xy	0,98640762
					R2	0,973
	Y	X
Prognoz	16.35	2022

Aloqa va axborotlashtirish sohasida bozor xizmatlari xajmi 2016-yilda 6.3 trln so’m tashkil etgan . Sohada olib borilgan islohatlar natijasida 2021-yilda 14,2 trln so’mni tashkil etgan 2022-yil esa 16,35 trln so’m bo’lishi prognoz qilinmoqda. Bundan tashqari natijaga omil ta’sirining samaradorligi r=0,98640762ga teng bo’ldi.2021-yilda ko’rsatkich 2016-yildan 125,4% ga ko’proq bo’lganini ko’rish mumkin.

XULOSA
Bozor infrastrukturasini bir qator ko’rsatkichlar bo’yicha misol uchun talab va taklif yoki korxonalar kesimida tahlil qilish mumkin. Bu ko’rsatkichlar tizimi makroiqtisodiy darajada aniqlanib, tahlil va prognoz qilindi.

Prezident Shavkat Mirziyoyev 7 dekabr kuni O‘zbekiston Konstitutsiyasi qabul qilingan kunning 26 yilligiga bag‘ishlangan tantanali tadbirdagi nutqida mamlakat boshlagan islohotlarni qat’iy davom ettirishini ma’lum qildi.
«Agar biz yurtimizda barqaror iqtisodiyot qurmoqchi bo‘lsak, dunyodagi rivojlangan mamlakatlar kabi boy va farovon yashamoqchi bo‘lsak, yuzaki emas, balki qanchalik qiyin va murakkab bo‘lmasin, haqiqiy bozor iqtisodiyotiga o‘tishimiz shart. Yagona yo‘limiz shu. Bu — Asosiy qonunimiz talabi. Boshqa yo‘l yo‘q. Biz boshlagan islohotlarimizni qat’iy davom ettiramiz va ular albatta o‘zining ijobiy natijasini beradi», — dedi Shavkat Mirziyoyev.
Yaxshi yashash uchun eng avvalo yaxshi mehnat qilish, huquq va erkinlik bilan birga javobgarlik va mas’uliyatni ham chuqur his etish zarurligini ta’kidladi. Yoshlarning ilmga intilishini kuchaytirish, tadbirkorlarning tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash, xorijiy mamlakatlar bilan turli sohalardagi hamkorlikni rivojlantirish bundan buyon ham islohotlar markazida bo‘lishini qayd etdi.
«Chunki bilimli avlod — buyuk kelajakning, tadbirkor xalq — farovon hayotning, do‘stona hamkorlik esa — taraqqiyotning kafolatidir!» — dedi davlat rahbari.Bozor infratuzilmasi mustaqillik bilan birga tug‘ildi va jamiyatda hayotiy zaruriyat sifatida paydo bo‘ldi. Bugungi kunda mamlakatimizda bozor infratuzilmasi to‘liq shakllanib bo‘ldi. Infratuzilmani birdaniga yaratib bo‘lmaydi, u ancha uzoq davom etadigan murakkab jarayon. Bu jarayon bosqichma-bosqich amalga oshirilib kelinmoqda. 1992 yil 28 fevralda respublika ulgurji va birja savdosi hissadorlik uyushmasi tashkil etildi. 1992 yil 5 mayda O‘zbekiston davlat hissadorlik «savdo» («O‘zbeksavdo») assotsiatsiyasi tuzildi va xokazo.
Hozirgi kunda bozor infratuzilmasini yaratishda yangi bosqichga o‘tildi. Bu bosqich respublikaning barcha qishloq aholi istiqomat joylarida bozor infratuzilmasining hamma turlarini yaratishda ijobiy ishlar qilinmoqda. Hozirgi kunda respublikada 40dan ortiq sug‘urta kompaniyalari faoliyatyuritmoqda. Iqtisodiy siyosatning ustuvor maqsadlaridan biri aholini ijtimoiy jihatdan himoyalash va unga mehnat qilish uchun munosib imkoniyatlar ochib berishdir.
Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish sharoitida iqtisodiyotni erkinlashtirishning ustuvor yo‘nalishlari. PrezidentI.A.Karimov Ikkinch ichaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining To‘qqizinchi sessiyasida qilgan ma’ruzasida respublikada demokratik o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning “bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish, kuchli bozor infratuzilmasini yaratish, barqaror va o‘zaro mutanosib, mustahkam iqtisodiyotning muhim sharti bo‘lgan erkin iqtisodiyot tamoyillarini joriy etishdan iborat”, muhim ustuvor yo‘nalishini belgilab berdi.
Ushbu ustuvor yo‘nalishnia malga oshirish uchun avvalombor xususiy sektorning mavqeini yanada oshirish va kichik tadbirkorlikni jadal rivojlantirish lozim bo‘ladi. Endilikda xususiylashtirish jarayonlari tobora ko‘proq yirik korxonalarni, ijtimoiy infratuzilma ob’ektlarini o‘z ichiga qamrab olishi, korporativ xususiy mulk miqyoslarini kengaytirish, aksiyalarni sotishning birlamchi va ikkilamchi bir jaham dabir jadan tashqari bozorini rivojlantirish amalga oshiriladi.
Kichik tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatiga davlat va nazorat organlarining noo‘rin aralashuviga barham berish, moddiy-texnika resurslari va moliyaviy, shu jumladan, kredit mablag‘lari bilan ta’minlanishini yaxshilash, ishlab chiqarilgan tovarlarni sotish uchun ishlab chiqarish va bozor infratuzilmalarini rivojlantirish dolzarb ahamiyatga ega. Shuningdek, shirkat xo‘jaliklarini fermer xo‘jaliklariga aylantirish hamda ularga servis xizmati ko‘rsatuvchi va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi sanoat korxonalarini va qishloqlarda ularning filiallarini tashkil etish muhim ustuvorlikka ega bo‘ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar va internet saytlar

1.”BOZOR INFRASTRUKTURASI NAZARIYASI” Darslik – T 2007
2.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947- sonli “2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Xarakatlar strategiyasi to’grisida”gi Farmoni.
3.Hamеdov I.A., Alimov A.M. O’zbеkiston Rеspublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari. T.: O’zbеkiston Yozuvchilar uyushmasi “adabiyot jamg’armasi” nashr., 2018.- 328b.
4.Авдокушин Е.Ф. Международные экономические отношения. - М., 2017г.
5.Makroiqtisodiyot. Darslik.- T.: TDIU, 2004, 240 b.
6.Пардаев М.Қ., Холиқулов А.Н. Иқтисодиёт субъектларида омилли таҳлилни такомиллаштириш. Монография. Наврўз. – Тошкент. 2014, 236-бет
7.G.X. Nazarova. “Makroiqtisodiyot” fanidan маърузалар матни. T.: Toshkent Moliya instituti, 2017-yil, 243 bet.
8.Макроэкономика. Теория и российская практика: учебник / под ред. Грязневой А.Г. и Думной П.П.-5-е изд., перераб. И доп.-М.: КНОРУС, 2008.- 688 с.
https://lex.uz/docs/-3107036
https://stat.uz/uz/
https://www.gov.uz/uz