Iqtisodiy statistika

2 -§. Tovar aylanishi hajmi, tarkibi va tovar zaxiralari ko‘rsatkichlari


Tovar aylanishining um um iy hajmi sotilgan ayrim tovar­ lar yig‘indisidan tashkil topadi. U larning tarkibi, ko‘p jihat- dan iste’mol tarkibi va sifatini ifodalaydi ham da aholining turm ush darajasiga ta ’sir ko'rsatadi. Ulgurji savdoda tovar­ larni yetkazib berish hajmi tovar turlari b o ‘yicha am alga oshiriladi. C hakana savdoda esa ayrim sotilgan tovarlar tur- larini sotilgan hajmini ajratish m um kin emas. Bu masala
tovarlar ayrim turlari bo'yicha tuzilgan balanslardan olinadi.


r= 3 b+K -X -30;


bunda, r — ayrim tu r tovarlarning sotilish hajmi; К — tovarni sotib olish;
X — hujjat bo'yicha tovarlar xarajati (tabiiy yo'qotis Зь , 3o — davr boshi va oxiridagi tovarlar qoldig'i.
C hakana savdo tovar aylanish tarkibi yirik tovar guruhlari b o 'y icha o'rganil'adi: don va non m ahsulotlari, sut va go'sht m ahsulotlari, konditer m ahsulotlari va h.k.
T ovar aylanish hajm ining ortib borishi aholi turm ush da­ rajasi bilan bog'liq bo'lib, uning dinam ikasini o'rganish m aqsadida indeks usulidan keng foydalaniladi.
T ovar aylanishining hajm i indeksi am aldagi baholarda quyidagicha tuziladi:


Jt/a= e 4 lPo/eqoPo;


bunda, qj qo —joriy va bazis davrda sotilgan m ahsulot hajmi;
Pi Po — joriy va bazis davrdagi sotilgan m ahsulotlar
bahosi.
B unda bahoning ta ’sirini yo'qotish m aqsadida solishtirm a baholarda hisoblangan tovar aylanishining fizik hajm i indeksi aniqlanadi.


Jt/a f.x=eqiPL/eqoPo;

M asalan, oziq-ovqat tovarlari savdosi bo'yicha quyidagi m a’lum otlar mavjud:

Tovar aylanishini amaldagi va solishtirma baholarda hisobash

BD ^{JD Bazis} Hajmi Bahosi Tovar Hajmi Bahosi ^{Tovar bahosi-} (tonna) (so‘m/ aylanishi (tonna) ^{(so‘m/k aylani­ dagi}

^Tovarlar kg.) (ming.s.) _{g )} ^{shi tovar guruhi} (ming. ^ayla­
s.) ^nishi (m.s.)
Qo Po Qo Po Qi Pi ^{Ql Pi 4i Po} A 5000 1,5 75000 10000 25 ^{250,000 150,000}
В 1000 20 20000 5000 16 ^{80,00 100,000}
0
^V 1500 30 45000 ^{6000 30 180,000 180,000}
Jami - - 140,000 - - 510,000 ^430,000


Amaldagi bahoda tovar aylanishi indeksi: Jt/ a= 250 ,000 + 80 ,000 + 180 ,000 /75 ,000 + 20 ,000 + 45 ,000 = 5
10,000/140,000= 3,642 yoki 364,2%
Solishtirm a bahodagi tovar aylanishi indeksi:
J t/a= 150,000+100,000+ 180 ,000 /75 ,000 + 20 ,000 + 45 ,000 = 430,000/140,000= 3,071 yoki 307,1%
D em ak, JD tovar aylanishi BD tovar aylanishiga nisbatan
joriy baholarda 3,64 marta, solishtirm a baholarda esa 3,07 m arta ortgan.
Y uqoridagi agregat indekslam i faqat sotilgan m ahsulot hajm i natural ko‘rinishida berilsa q o ‘llash m um kin. M asalan, oziq-ovqat mahsulotlarini do‘kon Iarda sotilish hajm i. Sanoat m ahsulotlari odatda pul form ada hisoblanadi, shuning uchun
tovar aylanishining fizik hajmi indeksini hisoblashda o ‘rtacha


garm onik form ulasidan foydalaniladi:
v 1