Iqtisodiy statistika

b —qxPi
j - —hi____
U ( / a ^
r-x ZqoPo
Bu agregat indeks joriy davr va bazis davr tovar ayla- nishining um um iy hajm i va baho indeksi berilgan holatlarda qoMlaniladi.
C hakana tovar aylanish hajmini solishtirm a baholarda hisoblash.

Chakana savdo tovar ay­ Baho JD tovar ay­ ^Tovar­ lanishi (ming so'm) indeksi lanishi bazis ^lar BD JD (%) ^{davr bahosida}

^guruhi Qi P i/ iD
^{Qo Po Qi Pi} ip ^{Qi Po A} 80,000 164,000 80 205,000
^В 25,000 48,300 105 46,000
^V 64,000 72,000 120 60,000
^{G 31,000 45,000} 90 ^50,000
Jami 200,000 329,300 ^- 361,000


Am aldagi bahoda tovar aylanish indeksi:

164,000 ♦ 48 ,300 + 72.000 *• 45,000 32,930

= ------------------------------ — ------------------------- = ------------ = 1,646 yoki 164,6% 80,000 + 25,000 + 64,000 -1 -31 ,000 20 000

1(4000/0,8+48,300/1,05+72.000/1,20+45,OOOrt),9 361 ,000

J t as h ---------------------------------------------------------= ----------- = 1,805 w>ki 180,5%
80,000 + 25,000-1-64.000 + 31,000 200 ,000

D em ak, JD tovar aylanishi BD tovar aylanishiga nisbatan

joriy baholarda 64,6% ga, solishtirm a baholarda esa 80,5% ga ortgan.


Jon boshiga to ‘g‘ri keladigan tovar aylanish hajm i muhim sifat ko'rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Uni aniqlash uchun solishtirm a baholardagi tovar aylanish hajmi 0 ‘rtacha yillik aholi soniga boMinadi. U ning hajmi va tarkibiga ijtimoiy- iqtisodiy, demografik, tabiiy iqlim va savdoni tashkil etish kabi om illar ta ’sir ko‘rsatadi. Ularning um um iy k o ‘rsatkichga t a ’sirini o ‘rganish uchun guruhlash, dispersion, korrelyatsion, regression, indeks usullaridan foydalaniladi.
Tovar zaxiralari tovar aylanishining m uhim sharti bo‘lib hisoblanadi. Tovar zaxiralari deb, ishlab chiqarishdan chiqib, to sotilgungacha bo‘lgan davrda m uom ala sohasida mavjud boMgan tovarlar massasiga aytiladi va ularning quyidagi tur- lari bir-biridan ajratiladi.
1) Joriy tovar zaxiralari, bular savdoning kundalik ehti- yojlarini qondiradilar.
2) Mavsumiy tovar zaxiralari, bular yilning fasllari b o 'y ich a savdo tashkil etiladi (m asalan, kartoshka, mevalar, sabzavotlar va boshqalar).
3) Borish qiyin boMgan hududlarda tashkil etiluvchi zaxiralar, ularni olib borish davrlari orasida tashkil etiladi.
Tovar zaxiralarining hajm i, o ‘z navbatida tovar aylanish hajm i, talab va taqdimga bog‘liq boMadi.
Tovar zaxirasi hajmi m a’lum kunga (mom entga) nisbatan, d av r bo'yicha ularning 0 ‘rtacha qoldig‘i esa o 'rtacha xronologik form ula bo‘yicha aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich o'rganilayotgan davrda har kuni qancha miqdordagi tovarlami m uom alada boMganini ifodalaydi.
Tovarlar aylanishini to ‘xtovsiz ta ’m inlash- m aqsadida zaxiralar to ‘xtovsiz toMdirib turiladi.
Tovarlar aylanishini tezligi deyilganda, tovar zaxirasiga teng
boMgan miqdordagi tovarlami aylangan vaqtiga aytiladi. Bu ho- latni o'rganish uchun ikkita ko'rsatkichdan foydalaniladi.