Iqtisodiy statistika

Yalpi qo'shilgan qiymat ko'rsatkichiga asosiy kapital iste’moli xarajatlari ham qo'shilgani uchun uni yalpi ko'rsatkich deyiladi. Asli uni qo‘shilmaslik kerak edi, am m o uning hajmini MHT talabi darajsida yoki tiklashdagi qiymati bo‘yicha doim ham aniqlab bo'lmaydi.
Daromadlarni hosil bo'lishi hisoblamasi YaQQni qanday elementlarga ajralishini ko'rsatadi. YaQQning asosiy ele- mentlari hisoblamasining chap qismida keltiriladi.


II. Daromadlarni hosil bo‘Iishi

Foydalanish Resurslar

2. Ish haqqi 1. Yalpi qo'shilgan
3. Ishlab chiqarishga boshqa soliqar qiymat
4. Asosiy kapital iste’moli
5. Foyda (aralash daromad) 1-2-3-4
^{Jami foydalanilgan} Jami resurslar


Ish haqqi ikki komponentdan tashkil topadi: ish haqqi va ijtimoiy sug‘urta ajratmalari. Ish haqqi YaQQni yaratishda qatnashgan rezidentlar va norezidentlarga to ‘langan ish haqqini bildiradi (masalan, mamlakatda vaqtincha turgan xo­ rij mamlakatlar ishchilariga to‘lovlar).
Ishlab chiqarishga boshqa soliqlar — ishlab chiqarish­ ning ayrim omillariga soliqlar: yer, im orat, transport vosi­ talari, ish haqqi fondiga. Bu m odda sof asosda qayd etiladi yoki ishlab chiqarishga bo'lgan boshqa subsidiyalarni ham ayriladi.
Asosiy kapital iste’moli — asosiy fondlarning tiklashdagi
bahosi bo'yicha hisoblangan amortizatsiya summasi.


t Foyda — bu modda nomoliyaviy va moliyaviy korporatsi- yalarning daromadlarini hosil bo‘lishi hisoblamasida paydo bo'ladi. ' ■j
Aralash daromad — nokorporativ korxonalar uchun balanslashtiruvchi modda bo‘lib, u uy xo‘jaligi sektorining daromadlari tashkil topishi hisoblamasida paydo bo‘ladi. Uy xo‘ja!igi tarkibida nokorporativ korxonalar (kichik fermarlar, kichik ustaxonalar, restoran va magazinlar, ularda oila a ’zolari xizmat qiladilar) ham bo'ladi.
III. Daromadlarni birlamchi taqsimlash Foydalanish Resurslar
5. Mulkdan olingan daromad­ 1. Foyda (aralash daromad)
lar (to'langan) ^{2. Mulkdan olingan daromad}
6. Birlamchi daromadlar 3. Ishlab chiqarish va import qoldig'i soliqlari
(1+2+3+4-5) 4. Ish haqqi
Jami foydalanilgan ^{Jami resurslar}


Daromadlarni birlamchi taqsimlash hisoblamasi ishlab chiqaruvchi sektorlarda olingan birlamchi daromadlarni kelib tushishi va ularni qabul qiluvchi sektorlarga o‘tkazilish jara- yonini ko‘rsatishdan iborat. Uning o‘ng tom onida olingan birlamchi darom adlar chap tomonida esa — mulkdan olingan daromadlarning to'lanishi va balanslashtiruvchi m odda — bir­ lamchi darom adlar qoldig'i keltiriladi.
Foyda (aralash daromad) — korporatsiyalarning birlam­ chi daromadlari (moliyaviy va nomoliyaviy), shuningdek, mayda nokooperativ korxonalar daromadlari.
Mulkdan olingan daromadlar — iqtisodiyotning barcha


sektorlarida olingan birlamchi daromadlar: foizlar, dividend- Iar, renta, bevosita xorij investitsiyalaridan olingan daromad­ lar. Lekin yashaladigan va yashalmaydigan binolar uchun ijara haqqi mulkdan olingan daromad emas, balki xizmatlar uchun toMovlar sifatida qaraladi.
Ishlab chiqarish va import soliqlari — davlat boshqaruv organlarining birlamchi daromadlari. Aytish lozimki, daro­ madlar va mulkdan olingan daromadlar birlamchi daromad­ lar sifatida qaralmaydi va qayta taqsimlash toMovlari sifatida qaraladi.
Ish haqqi — o 'z mamlakati va xorij davlati YalM ni yaratishda ishtirok etgani uchun mamlakat rezidentlariga toMangan ish haqqi. Shunday qilib, hisoblamadagi ish haqqi, daromadlarni hosil boMishi hisoblamasidagi ish haqqiga teng kelmaydi, chunki unda rezident va norezident- larga toMangan toMovlar, shu mamlakat Y alM ni yaratishda qatnashganlariga toManadi. Demak, bu ikkita ish haqqi faqat favqulotda arifmetik jihatdan teng boMib qolishi mumkin, xolos.
Milliy daromad, shu mamlakat rezidentlari tom onidan olingan birlamchi daromadlar yigMndisini beradi. Milliy darom ad ham yalpi asosda, ham sof asosda aniqlanishi m um kin (asosiy kapital iste’molini hisobga olgan va olm a- gan holda). Yalpi asosda hisoblangan yalpi milliy daromad deb, sof asosda hisoblangan esa sof milliy daromad deb ata- ladi. i
Yuqorida qayd qilinganidek, Y alM bilan YaM D ko'rsatkichlari orasidagi farq, shu mamlakat rezidentlarining xorijdan olgan daromadlari qoldigMdan tashkil topadi. Odatga ko‘ra, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda YaM D Y alM dan ko‘p, rivojlanayotgan m am lakatlarda esa uning
aksi YaMD YalM dan kam. Bunga sabab, rivojlangan m am -


lakatlar, xorijga qo‘yilgan investitsiyalardan ko‘proq daro­ mad oladilar.