Iqtisodiy geografiya

Ichki tafovutlari.

Hozirgi paytda Rossiya Federatsiyasi o’zining ma’muriy-hududiy tarkibida quyidagi Adigey, Oltoy, Bashqordiston, Buryatiya, Dog’iston, Ingushetiya, Kabardin-Balkar, Kolmiqiya, Qorachaevo-Cherkesk, Kareliya, Komi, Mari El, Mordoviya, Saxa(Yakutiya), Shimoliy Osetiya, Tatariston, Tuva, Udmurtiya, Xakasiya, Checheniston va Chuvashiya respublikalarini, Komi-Permyak, Koryak, Nenets, Taymir (Dolgano-Nenets), Aginsk Buryatiyasi, Ust-Ordinsk Buryatiyasi, Xanti-Mansi, Chukotka, Evenkiy va Yamal-Nenets, avtonom okruglarini hamda Stavropol, Krasnodar, Krasnoyarsk, Oltoy, Primorya, Xabarovsk o’lkalarini, bitta Evrey avtonom oblastini va 49 guberniyani birlashtiradi.

Bu ma’muriy-hududiy tuzilish asosida geografik mehnat taqsimotidan kelib chiqqan holda, rayonlarning ixtisoslashishi, ularning transport-geografik o’rni va aholining milliy tarkibini hisobga olgan tarzda Rossiyada 11 iqtisodiy rayon shakllangan. Markaziy, Markaziy qora tuproq, Volga-Vyatka, Volga Bo’yi, Shimoliy, Shimoli-g’arbiy, Ural, g’arbiy Sibir, Sharqiy Sibir, Uzoq Sharq, Shimoliy Kavkaz iqtisodiy rayonlari shular jumlasidandir.
Markaziy rayon - Rossiya Federetsiyasida eng rivojlangan rayon bo’lib, unga poytaxt Moskva va uning atrofidagi 12 yirik shahar kiradi. Bu rayonda qayta ishlash sanoati tarmoqlari mashinasozlik, ximiya, yengil sanoat yaxshi rivojlangan.
Markaziy qora tuproq rayoniga 5 guberniya kiradi - Voronej, Lipetsk, Kursk, Belgorod va Oryol. Kursk magnit anomaliyasi ochilishiga qadar bu rayon tipik agrar rayon edi. Ayni paytda bu yerda qora metalurgiya, mashinasozlik va agrosanoat majmuasi rivojlangan.
Shimoliy va Shimoliy-g’arbiy rayonlarining asosiy ixtisosi yoqilg’i- energetika kompleksi, qora metalurgiya, yog’ochsozlik va ximiya sanoati hisoblanadi. Volga-Vyatka va Volga-Bo’yi iqtisodiy rayonlarida elektroenergetika, mashinasozlik, kemasozlik, agrosanoat komplekslari yetakchilik qiladi.
Rossiyaning Sharqiy qismidagi rayonlarga - Sibir, Uzoq Sharq, Ural iqtisodiy rayonlari kiradi, bu hududni bejiz "Rossiyaning xazinasi" deyishmaydi, chunki bu rayonda boy tabiiy resurs zahiralari bo’lib va buning asosida qazib oluvchi sanoat tarmoqlari yaxshi rivojlangan.
Ukraina Respublikasida tarixan 3 iqtisodiy rayon shakllangan: Donetsk-Dnepr bo’yi, Janubiy-g’arbiy va Janubiy iqtisodiy rayonlardir. Bu industrial kompleksning asosiy o’zagini - og’ir mashinasozlik tashkil qiladi. Eng yetakchi tarmoqlari – tog’- kon va metallurgiya, mashinasozlik, ximiya sanoati va qurilish materiallari sanoatidir. Industrial markazlari - Xarkov, Donetsk, Dnepropetrovsk, Voroshilovgrad, Krivoy Rog, Zaporoje.
Xo’jaligini qishloq xo’jaligiga ixtisoslashuvi Janubiy-g’arbiy rayoni tarmoqlar tarkibida - oziq-ovqat sanoatini, shu jumladan shakar, spirt, go’sht, yog’, sabzavot- meva sanoatlarini yetakchiligini belgilaydi. Shuningdek, bu rayon yirik transport funktsiyasini bajaradi. Asosiy markazlari - Kiev, Lvov va Vinnitsa.
Ukrainaning janubiy rayoni mashinasozlik, Ayniqsa transport, qishloq xo’jaligi, kemasozlikka ixtisoslashgan rayondir. Shu bilan birga bu yerda kungaboqar ishlab chiqarish, vino mahsulotlari, baliq va meva konservalari ishlab chiqarishga yetakchidir. Eng yirik shaharlari - Odessa, Nikolaev, Xerson.
Belorus iqtisodiy rayonlarga ajralib o’rganilmasada, eng yirik shaharlari va ular atrofidagi xo’jaliklar mamlakat hayotida katta ro’l o’ynaydi. Bular jumlasiga Minsk, Vitebsk, Mogilyov, Jodino, Brest va boshqalar kiradi.

4.