Iqtisodiy bilim asoslari

118
Bu haqda o‘ylab ko‘ring!
1997-   yilda  AQSH  adliya  vazirligi  qoshidagi  antimono poliya  qo‘-
mitasi  mash hur  Mic ro soft  firma sini  erkin  ra qobat  qoi dalarini  buz-
ganlikda ayblab sudga ber di. Firma dunyoning ko‘plab mamlakatlarida 
qo‘llanilgan  Windows-95  operatsion  sistemasiga  o‘zining  yangi 
kompyuter  dasturlarini  mahkam  bog‘lab  qo‘ydi.  Vaho lanki,  boshqa 
firma larning dasturlari ham ulardan sifat jihatdan qolishmas edi. Bu 
bilan Microsoft fir masi ra qo batning qaysi ta mo yi lini buz gan, deb o‘y-
lay siz?
yaqqolroq namoyon bo‘ladi. Bozorda mazkur tovardan keragidan ortiq 
hajmda  taklif  etiladi.  Tovarlar  peshtaxtalarda  sotilmay  turib  qoladi. 
Bu  holatda  sotuvchilar  tovarlarning  narxini  tushirish,  reklamani 
kuchaytirish, tovar sifati, dizayni va mijozlarga savdo xizmati ko‘rsatishni 
yaxshilash kabi yo‘llar bilan o‘zaro raqobat qilishadi. Sotuvchilar o‘zaro 
raqobatlashganlarida tovar narxi tushadi. Bunday raqobatdan xaridorlar 
va umuman olganda, barcha iste’molchilar manfaatdor bo‘lishadi.
Xaridorlar  ham  muayyan  tovarni  sotib  olish  uchun  o‘zaro  raqobat 
qilishadi. Bunday raqobat, ayniqsa, tovarning taklifi miqdori unga bo‘lgan 
talab  miqdoridan  kam  bo‘lganda  yaqqolroq  namoyon  bo‘ladi.  Bozorda 
tovarning kam miqdorda taklif etilishi tovar taqchilligini yuzaga keltiradi. 
Tovarni sotib olish uchun xaridorlar navbat kutib qoladilar. Navbatlarning 
paydo  bo‘lishi  esa  xaridorlarning  o‘zaro  raqobatidan  dalolat  beradi. 
Bunday  raqobat  ta’sirida  narxlar  oshadi,  tovar  sifati  tushadi,  xizmat 
ko‘rsatish esa yomonlashadi.
“Kim oshdi” savdosi — sotuvchi yoki maxsus vositachi firma tomonidan 
uyushtiriladigan savdo tadbiridir. “Kim  oshdi” savdosida nima, qayerda, 
qachon,  qanday  boshlang‘ich  narxda  sotilishi  xaridorlarga  oldindan 
e’lon qilinadi. Tovarni sotib olish niyatida bo‘lgan xaridorlar auksionga 
qatnashish badalini to‘laganlaridan so‘ng, e’lon  qilingan kuni belgilangan 
joyda ular ishtirokida auksion boshlanadi. Auksionchi har bir lotni, ya’ni 
auksionda qo‘yilgan tovar, uning miqdori va  boshlang‘ich bahosini e’lon 
qiladi.  Shundan  so‘ng,  xaridorlar  ularga  oldindan  berilgan  raqamlarni 
ko‘tarib,  tovarni  yuqoriroq  bahoda  sotib  olish  niyatlari  borligini  ovoz 
chiqarib aytishadi. Auksionchi har bir bahoni  ovoz chiqarib uch marta 
aytib  sanay  boshlaydi.  Bu  paytda  kimdir  yana  ham  yuqoriroq  bahoni 
http:eduportal.uz

---