Iqtisodiy bilim asoslari fanidan 8-sinflar uchun dars ishlanmalar t o’plami 16-maktab iqtisod fani

Ish haqi — korxona tomonidan yollanib ishlayotgan xodimga bajarilgan ish uchun to‘lanadigan pul.
Oylik maosh — ishchiga bir oy davomidagi mehnat faoliyati uchun qat’iy belgilangan pul miqdori.
Ishbay ish haqi — ishchiga tayyorlagan mahsulot miqdoriga qarab to‘lanadigan pul miqdori.
Vaqtbay ish haqi —ishchiga ishlagan vaqti miqdoriga qarab to‘lanadigan pul miqdori.
Iste’mol xarajatlarini ikki turga bo‘lish mumkin: majburiy xarajatlar va erkin xarajatlar. Majburiy xarajatlar — kundalik turmushda ularsiz yashab bolmaydigan birlamchi xarajatlar. Unga oziq-ovqat mahsulotlari, maishiy xizmat, kiyim-kechak va transportga ketgan xarajatlar kiradi. Uni boshqacha, isle ’mol savati deb ham atashadi. Qolgan xarajatlar — erkin xarajatlar sirasiga kiradi. Agar odamning yoki oilaning daromadi majburiy xarajatlardan ortmasa, uning erkin xarajatlariga mablag‘i qolmaydi. Oilaning daromadlari qancha ko‘p bolsa, uning shuncha oz qismi oziq-ovqatga va boshqa majburiy xarajatlarga sarf boladi. Bu qonuniyatni nemis iqtisodchisi Ernest Engel fanga kiritgan.
Majburiy xarajatlar – kundalik turmushda ularsiz yashab bolmaydigan birlamchi xarajatlar.
Erkin xarajatlar – qondirilishi birlamchi bo’lmagan ehtiyojlar uchun xarajatlar.
Istemol savati – bir kishi iste’moli uchun bir oyda sarf qilinadidag majburiy xarajatlar miqdori.
ENGEL QONUNI
Nemis iqtisodchi olimi Ernest Engelning ko‘p yillik izlanishlari oila daromadining oshishi bilan oilaning xarajatlari tarkibi o‘zgaradi, degan xulosaga olib keldi. Oila daro­madlari miqdori oshganda jami xarajatlarga nisbatan oziq-ovqatga sarflanadigan xarajat- larning salmog‘i kamayadi, kiyim-kechak, uy-joy va energiya manbalariga sarflanadigan xarajatlar salmog‘i esa o‘zgarishsiz qoladi, madaniy va nomoddiy xarajatlar salmog‘i esa ortib boradi.


IV. Yangi mavzuni mustahkamlash:
1. Bozor ishtirokchilarining mehnat bozoridagi o‘zaro oldi-sotdi munosabatlarini sharhlab bering.
2. Kechasi ko‘chalarimizni yoritishga sarflanayotgan elektr energiyasi uchun kim, qaysi manbadan haq to‘laydi?
3. Oila budjeti deb nimaga aytiladi?
4. Ish haqqi va uning turlari qanday?
5. Oilaning daromadi va xarajatlari o’rtasidagi farq?
6. Xarajatlarning turlari, Istemol savatchasi nima?