Iqtisodiy bilim asoslari 8

O‘zaro bog‘liq to varlar
 — 
birining narxi o‘zgarishi ikkin chisiga bo‘lgan talab ning 
o‘zgarishiga olib keladigan tovarlar jufti.
Bir-birining o‘rnini bosuvchi tovarlar
 —
bir xil ehtiyojlarni qondi rishga mo‘ljal langan 
tovarlar jufti.
Bir-birini to‘ldiruvchi tovarlar
 
— birga likda foydalanishga mo‘ljallangan tovarlar jufti.
a)
b)
Gumma 
narxi, 
so‘mda
Sotilgan 
gumma lar 
soni
1-oy
500
5000
2-oy
600
4500
3-oy
700
4000
Somsa
narxi, 
so‘mda
Sotilgan 
somsalar 
soni
1-oy
500
5000
2-oy
500
5500
3-oy
500
6000
7. Oilangiz bir hafta davomida qancha go‘sht iste’mol qilishini aniqlang. Go‘sht narxi ikki 
baravar arzon bo‘lganda, go‘sht iste’mol qilish qanchani tashkil qilar edi? Iste’mol 
hajmi oshadimi yoki kamayadimi? Go‘sht narxi ikki baravar qimmat bo‘lganda-chi? Bu 
ma’lumotlarga ko‘ra oilangizning bir hafta davomidagi go‘shtga bo‘lgan talab jadvalini 
tuzing va talab chizig‘ini quring.

---

79
78
79
Agar yaqin kelajakda ba’zi tovarlar narxining oshishi kutilayotgan bo‘lsa, iste’molchilar 
bu tovarlardan ko‘proq xarid qilib, zaxiraga ham yig‘ishga harakat qilishadi. Agar kelgusida 
ayrim tovarlar narxining pasayishi kutilayotgan bo‘lsa, iste’molchilar bu tovarlarni kamroq 
xarid qila boshlaydilar.
TALAB CHIZIG‘INING O‘ZGARISHI
Narxga bog‘liq bo‘lmagan yuqoridagi omillar ta’sirida talab chizig‘i holatining 
o‘zgarishini tahlil qilaylik. Faraz qilaylik, boshlang‘ich holatda tovarga bo‘lgan talab 
1-jadvalda berilgan bo‘lib, unga mos talab chizig‘i 
D
0
ko‘rinishda bo‘lsin. Aytaylik, 
iste’molchilar sonining oshishi natijasida tovarga 
bo‘lgan talab o‘sib, 2-jadval ko‘rinishini olgan bo‘lsin. 
Bu jadval asosida talab chizig‘ining boshlang‘ich va 
keyingi holatlarini chizadigan bo‘lsak, talab chizig‘i 
boshlang‘ich 
D
0
vaziyatdan keyingi 
D
1
vaziyatga 
o‘tganligini, ya’ni o‘ng tomonga surilganligini 
aniqlashimiz mumkin. Iste’molchilar daromadining 
kamayishi natijasida tovarga bo‘lgan talabning 
3-jadvaldagidek pasayishi natijasida talab chizig‘ining 
boshlang‘ich 
D
0
holatdan chap tomonga surilib, 
D
2
 
holatga o‘tishini ko‘rishimiz mumkin.
1. Tovarga bo‘lgan talab qanday omillar ta’sirida o‘zgarishi mumkin?
2. Bir-birining o‘rnini bosuvchi va to‘ldiruvchi tovarlar juftiga ikkitadan misol keltiring 
hamda bu tovarlarga bo‘lgan talabning o‘zgarishini tahlil qiling.
3. Tovarga bo‘lgan talab chizig‘ining quyidagi omillar ta’sirida o‘zgarishini aniqlang: 
a) aholi sonining o‘sishi; b) iste’molchilar daromadlarining kamayishi; d) tovar o‘rnini 
bosuvchi tovar narxining kamayishi; e) to‘ldiruvchi tovar narxining oshishi; f) tovar 
narxi oshishining kutilishi; g) iste’molchilar daromadi oshishining kutilishi.