Iqtisodiy bilim asoslari 8

Buni yodda tuting!
• 
An’anaga asoslangan iqtisodiy tizimda ishlab chiqarish va taqsimlash urf-odatlar, 
ya’ni o‘tmishda amal qilingan usullar bilan belgilanadi.
• 
Bozor iqtisodiyotida ishlab chiqarish va taqsimlash qarorlari uy xo‘jaliklari hamda 
firmalar manfaatlaridan kelib chiqqan holda qabul qilinadi.
•
Markazlashgan rejali iqtisodiy tizimda asosiy qarorlarni markaziy hukumat qabul 
qiladi.
• 
Hozirda har qanday zamonaviy iqtisodiy tizim “aralash tizim” bo‘lib, u o‘zida 
an’anaviy, markazlashgan rejali va bozor iqtisodiyoti xususiyatlarini mujassam-
lashtirgan.
Bozor iqti sodiyoti 
—
 
xususiy mulk chilikka asoslangan, barcha iqtisodiy qarorlar 
erkin qabul qilinadigan, iqtisodiy ne’matlar esa bozorlar yordamida taq simla nadigan 
iq ti so diy tizim.
Markazlashgan re jali iqtisodiyot
— deyarli barcha ishlab chiqarish vositalari davlat 
tasarrufida bo‘lib, iqtisodiy yechim lar markazlashgan holda davlat tomo ni dan qabul 
qilinadigan va rejaga ko‘ra amalga oshiri ladigan iqtisodiy tizim.
Aralash iqtisodiyot
— bozor iqtisodiyoti va markazlashgan rejali iqtisodiyotning 
maqbul tomonlarini o‘zida mujassamlashtirgan iqtisodiy tizim.
ARALASH IQTISODIYOT
Bu iqtisodiy tizimda ishlab chiqarish resurslarining bir qismi davlat tasarrufida, 
qolganlari esa xususiy korxonalar va shaxslar qo‘lida bo‘ladi. Ba’zi turdagi tovar va 
mahsulotlar davlat tomonidan ishlab chiqarilsa, qolganlari xususiy korxonalar tomonidan 
ishlab chiqariladi. Shuningdek, aralash iqtisodiyotda davlat iqtisodiyotni tartibga solib 
turuvchi kuch sifatida qatnashadi va shu bilan bir qatorda ishlab chiqaruvchilarning 
iqtisodiy erkinligi ham ta’minlanadi. Shu bois, aralash iqtisodiyotni bozor iqtisodiyoti va 
markazlashgan rejali iqtisodiyotning “qorishmasi”dan iborat iqtisodiyot deb atash mumkin. 
Hozirda dunyoning ko‘plab davlatlarida aralash iqtisodiyot tizimi hukm surmoqda. Bunga 
misol qilib, Germaniya, Shvetsiya, Norvegiya, Finlandiya, Kanada kabi qator davlatlarni 
keltirish mumkin. Shunisi qiziqki, bu davlatlarda davlatning iqtisodiyotga aralashuvi 
borgan sari takomillashib bormoqda.

---