«iqtisod-moliya»

Karyera — fransuzcha (carirere)dan tarjima qilinganda olg‘a qarab muvaffaqiyatli siljish ma’nosini berib, bugungi kunda ijtimoiy, xizmat, ilmiy va faoliyatning boshqa turlarida mansab lavozimida muvaffaqiyatli o‘sish sifatida tushuniladi. Karyera birgina xizmat vazifasi va lavozimda o‘sish ma’nosinigina anglatmaydi. Shuningdek, aktyor karyerasi, sportchi karyerasi, olim karyerasi va hokazolar mavjud bo‘lib, ular, albatta, xizmat vazifasi yoki lavozimda o‘sish, degani emas.
Zamonaviy menejmentda karyera ikki nuqtai nazardan baholanadi. Birinchidan, karyera – inson hayoti davomida egallaydigan xizmat vazifalari, lavozimlari jamlanmasidir. Buni maqsadli karyera, deb ham atashadi. Ikkinchidan esa, karyera – inson hayoti davomida ro‘y beradigan qadriyatlar va qiziqishlarning o‘zgarishidir. Buni subyektiv karyera, deb atashadi.
Ana shu ikki nuqtai nazarda inson iloji boricha eng katta yutuqqa erishish va o‘z faoliyatidan qoniqish hosil qilishi uchun

135

muayyan darajada o‘z taqdirini nazorat qilish, o‘z imkoniyatlarini boshqarish salohiyatiga ega ekanligini e’tirof etadi.
Karyera, yana bu atamaning asl tushunchasiga muvofiq olg‘a qarab muvaffaqiyatli siljish deyilganda faqat xizmat vazifasi (lavozim)da o‘sish emas, balki kasbiy o‘sish ham anglanadi.
Menejmentda amaliy karyera tushunchasi qo‘llaniladi. Amaliy karyera — xodim faoliyatning biror sohasida yuqoriga ko‘tarilishi, ko‘nikmalari, qobiliyati, malakasi hamda faoliyati bilan bog‘liq holda rag‘batlantirish miqdorining o‘zgarishi, hayotda tanlangan yo‘li bo‘yicha olg‘a qarab harakati, mashhur bo‘lishi, shuhrat qozonishidir.
Amaliy karyera xodimning o‘z mehnat faoliyati kelajagi to‘g‘risida subyektiv fikr yuritish, o‘zini namoyon qilish istagidan shakllana boshlaydi. Bu xodimning ichki nuqtai nazari, korxona yoki tashkilotda o‘z o‘rnini, maqomini subyektiv tasavvur etishidir. Ba’zi birovlar uchun mehnat faoliyatidagi muvaffaqiyat (karyera) xizmat vazifalari (lavozimlar) pog‘onalaridan yuqoriga ko‘tarilishdir. Boshqalar uchun esa, muvaffaqiyat — egallab turgan xizmat vazifasi (lavozim)da ijod bilan shug‘ullanish, kasb mahoratini oshirishdir. Shu sababli, amaliy karyera turlari ko‘p, (2.1-chizma).
Lavozimda o‘sish uchun ayrim xodimlar uzoq muddatli reja tuzishlari mumkin. Lekin ko‘pchilik bunday qilmaydi. Sotsiologlar tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotlar mehnatga layoqatli aholining 70 foizi lavozimda o‘sish uchun biron-bir rejaga ega emasligini ko‘rsatgan. Ana shu aholining 20 foizi o‘z karyerasini aniq rejalashtirar ekan. Ular malaka oshirish kurslariga qatnaydilar, turdosh kasblarni egallaydilar, chet tillarini o‘rganadilar va hokazo.

136

2.1-chizma. Amaliy karyera turlari.

Faqat 10 foiz aholigina qachon, qanday qilib, rejalagan lavozimni egallashini bilar ekan, xolos.

Aholi uchun karyera tushunchasining mohiyati ham turlichadir, (2.1jadval).
Inson rejalagan yoki umid qilgan lavozimga erishishi uchun o‘zgalar yordamiga muhtoj. U bu yordamni davlatdan, o‘quv yurtlari, hatto yaqinlaridan ham kutadi.
Bugungi kunda kompaniya va firmalarning o‘zlari xodimlar lavozimida karyeralarini rejalashtiradigan bo‘lganlar. Bu tushunarlidir. Chunki, korxonalar personalni rivojlantirish orqali o‘z muvaffaqiyatlarini ta’minlashga intiladilar. Shuning uchun ular personalni lavozimida o‘stirishdan manfaatdordirlar.