|
IY-bob. INVESTITSIYALARNI TASHKIL ETISH VA MOLIYALASHTIRISHDA INVESTITSIYA INSTITUTLARINING ROLI
4.1. Investitsiya institutlarining umumiy xususiyatlari.
4.2. Investitsiya maslahatchilari.
4.3. Investitsiya kompaniyalari.
4.4. Investitsiya fondlari.
4.5. Moliyaviy bozori.
4.1. Investitsiya institutlarining umumiy xususiyatlari
Investitsiya institutlari – qimmatli qog’ozlar bilan o’z faoliyatini asosiy faoliyat sifatida amalga oshiruvchi qimmatli qog’ozlar bozorining professional ishtirokchilari hisoblanadi.
Investitsiya instituti bo’lgan yuridik shaxsning ustavida uning asosiy faoliyat turi albatta ko’rsatilishi kerak (bu – investitsiya institutlarini oddiy xo’jalik yurituvchi sub’ektlaridan ajratib turuvchi birinchi xususiyat). Boshqa mamlakatlarda investitsiya institutlari qimmatli qog’ozlar bozorida o’z faoliyatini maxsus faoliyat sifatida amalga oshiruvchi tashkilot, deb ta’riflanadi.27 Investitsiya institutlari uchun maxsus yoki asosiy faoliyat turi haqidagi talab tartibga soluvchi organlarning yuqori ixtisoslashuvini ta’minlashga va shu orqali qimmatli qog’ozlar bilan doimiy ravishda faoliyat olib boruvchi xo’jalik yurituvchi sub’ektlar kasbiy mahoratining yuqori darajasiga erishishga intilishi bilan shartlangan. Bundan asosiy maqsad pirovardida investorlar manfaatlarini eng yuqori darajada himoyalashga erishishdan iborat.
Biroq mamlakatimiz fond bozori endigina shakllanish bosqichida bo’lib, qimmatli qog’ozlarning likvidligi yuqori bo’lmagan hozirgi vaqtda investitsiya muassasasi maqomini olishga da’vogarlik qiluvchi tashkilotlar uchun bunday sharoitda o’z faoliyatini amalga oshirish juda qiyin bo’ladi. Shuning uchun fond bozorida ishlashga ixtisoslashgan tashkilotlar shakllanish bosqichida o’zlarini ular faoliyatining taqiqlanmagan boshqa aniq investitsiya institutining faoliyati bilan qo’shib olib borilishidan olingan daromadlar hisobidan qo’llab–quvvatlashi havfsizdir.
Shu bilan birga, qonun hujjatlarida qimmatli qog’ozlar bozoridagi ayrim faoliyat turlarining birgalikda olib borilishi ta’kidlanadi. Chunonchi, investitsiya maslahatchilari, investitsiya fondlari va boshqaruvchi kompaniyalar o’zlariga tegishli faoliyat turini qimmatli qog’ozlar bozoridagi professional faoliyatning boshqa turlari bilan birgalikda olib borish huquqiga ega emas. Reestr saqlovchilar o’zlarining qimmatli qog’ozlar egalari reestrini yuritish bo’yicha faoliyatini fond bozoridagi depozitar faoliyatdan tashqari professional faoliyatning boshqa turlari bilan birgalikda olib borishi man etiladi. U bu cheklovlar investorlar huquqlarini himoyalash, ularning qimmatli qog’ozlarga investitsiya qilishdagi xatarlarni kamaytirish uchun, shuningdek, investitsiya instituti hamda mijozlar manfaatlarining qo’shilib ketishi va shu munosabat bilan nizoli vaziyatlarning sodir bo’lishi hollariga yo’l qo’ymaslik uchun zarur. O’zbekiston qimmatli qog’ozlar bozoridagi har xil faoliyat turlarining birlashtirilishi bir shaxsning o’ziga investitsiya muassasasining har xil turlari sifatida faoliyat yuritish uchun bir necha litsenziyani berish yo’li bilan amalga oshiriladi.
Investitsiya institutlari sifatida yuridik va jismoniy shaxslar qatnashishi mumkin. Yuridik shaxs hisoblangan investitsiya muassasalarining faoliyati litsenziyalanishi lozim. Litsenziyalar 5 yil muddatga beriladi. Investitsiya muassasalarining litsenziyalanishi ular faoliyatining davlat tomonidan nazorat qilinishini anglatadi. Qimmatli qog’ozlar bozoridagi har bir faoliyat turiga mazkur bozorni tartibga soluvchi organning muayyan litsenziyasi to’g’ri keladi. Jismoniy shaxslar qimmatli qog’ozlar bozorida investitsiya maslahatchisi va investitsiya vositachisi sifatida faoliyat ko’rsatishi mumkin. Ushbu faoliyatni amalga oshirish uchun jismoniy shaxslar mahalliy hokimiyat idoralarida tadbirkorlar sifatida ro’yxatga olinishi hamda fond bozorini tartibga soluvchi organ tomonidan beriladigan malaka shahodatnomasiga va litsenziyaga ega bo’lishi lozim. Malaka shahodatnomasi 3 yil muddatga beriladi. Investitsiya institutlarining ikkinchi o’ziga xos xususiyati shundaki, ularni xodimlarining asosiy tarkibi, xususan:
investitsiya institutlarining rahbarlari;
investitsiya institutlarining qimmatli qog’ozlar bilan investitsiya instituti nomidan bitimlar tuzishda bevosita ishtirok etuvchi, shuningdek, mijozlar bilan ishlovchi mutaxassislari fond bozorining ahvoli uchun mas’ul bo’lgan organda majburiy ravishda shahodatlashdan o’tishlari kerak.
Investitsiya institutida ishlovchi va qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalarni bajarishga doir hujjatlarga imzo chekish huquqiga ega bo’lgan shahodatlashdan o’tgan mutaxassislar kamida ikkita xususiyatga ega bo’lishi zarur.
Va nihoyat, investitsiya institutlarining uchinchi o’ziga xos xususiyati shuki, ular etarli darajadagi o’z mablag’lariga ega bo’lishi lozim. O’z mablag’lari deganda ustav, qo’shimcha, zaxira fondlari va bevosita foydadan tashkil topgan mablag’lar hajmi tushuniladi. O’z mablag’larining etarli bo’lishini ta’minlash maqsadida investitsiya institutlari ularning har biri uchun maxsus belgilangan iqtisodiy me’yorlarga dosh berishlari kerak, bu me’yorlar qo’yidagilardan iborat:
Ustav fondining eng kam miqdori.
Qo’yidagi formula bo’yicha aniqlanadigan o’z sarmoyasi va mijozlar mablag’lari o’zaro nisbatining koeffitsienti:
S
N1 q ------,
K
Do'stlaringiz bilan baham: | 
