|
Nasa Patapiou
Cyprus Research Centre, Nicosia, Cyprus;
npatapiou@moec.gov.cy
Άγνωστα ιστορικά στοιχεία για κυπριακή εικόνα του 16ου αι.
Μία σημαντική κυπριακή εικόνα του 16ου αι., στην οποία απεικονίζεται η Κοινωνία των
Αποστόλων, χάρη στα στοιχεία που περιέχει και με βάση πρωτίστως την αρχειακή έρευνα
καταγράφονται και διασώζονται σημαντικές ειδήσεις, όχι μόνο απλά για την κυπριακή ιστορία,
αλλά και για τον κυπριακό ελληνισμό της διασποράς. Η εικόνα προέρχεται από την εκκλησία της
Παναγίας της Χρυσαλινιώτισσας, στην εντός των τειχών Λευκωσία, και σήμερα βρίσκεται στο
Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄. Κατά την άποψή μας η εικόνα
μεταφέρθηκε από την Παναγία την Οδηγήτρια, καθεδρικό ναό επί βενετοκρατίας των ορθοδόξων,
ο οποίος εσφαλμένα ονομάζεται Άγιος Νικόλαος ή Bedestan, επειδή ο πατέρας του δωρητή της
786
εικόνας υπηρετούσε εκεί ως πρωτόπαπας πριν εκλεγεί επίσκοπος Αμαθούντος. Ας υπομνησθεί
εδώ ότι ο επίσκοπος Αμαθούντος (ή Αμαθουσίας ή Αμαθούντων), Νεμεσού και Κουρίου, κοινώς
Λευκάρων, του οποίου η έδρα ήταν τα Λεύκαρα είχε πνευματική εξουσία στους κατοίκους των
κυπριακών επισκοπών Αμαθούντος, Νέας Πόλεως ή Νεαπόλεως, Νεμεσού και Κουρίου, οι οποίες
υφίσταντο πριν τη φραγκοκρατία.
Από τους ειδικούς η εν λόγω εικόνα συγκαταλέγεται στα έργα ιταλοβυζαντινής τέχνης. Στην
παρούσα ανακοίνωση ωστόσο δε θα ασχοληθούμε ούτε με την περιγραφή, ούτε με την τεχνοτροπία
της εικόνας, εργασία η οποία εν πολλοίς αφορά στους αρχαιολόγους και τους ιστορικούς τέχνης,
αλλά θα παρουσιάσουμε και θα σχολιάσουμε τα όσα νέα ιστορικά στοιχεία μας πρόσφερε η ίδια
η εικόνα και το αρχειακό υλικό.
Η εικόνα φέρει επιγραφή στο κάτω μέρος της, στην οποία δηλώνεται εν μέρει η ταυτότητα
του δωρητή. Τα στοιχεία αυτά μας επιτρέπουν, με βάση πάντα την αρχειακή έρευνα, όχι μόνο να
ανακαλύψουμε πλήρως την ταυτότητα του δωρητή, αλλά και να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας
για τον πατέρα του δωρητή, ο οποίος δεν ήταν ασήμαντη προσωπικότητα, αφού επρόκειτο για τον
ορθόδοξο επίσκοπο Λευκάρων – Λεμεσού- Αμαθούντος. Παράλληλα, η επιγραφή την οποία φέρει
η εικόνα βοήθησε στην αδιαμφισβήτητα ορθή χρονολόγησή της, αφού ο πατέρας του δωρητή
αναφέρεται ως αείμνηστος (μακαρίτης) και όπως γνωρίζουμε από αρχειακή πηγή είχε πεθάνει το
1546, ενώ το ίδιο έτος είχε εκλεγεί νέος επίσκοπος Αμαθούντος, ο Ιωάννης Σμερλίνος. Άρα, η
χρονολόγηση της εικόνας δεν μπορεί ασφαλώς με κανένα λόγο να τοποθετηθεί πριν το 1546
αλλά, οπωσδήποτε, μετά το προαναφερθέν έτος.
Η αποκάλυψη του επιθέτου του επισκόπου Πέτρου Αμαθούντος, το οποίο αναφέρεται σε
πηγή σχετική με την εκλογή του ως επισκόπου Αμαθούντος το 1533, δεν είχε δυστυχώς αποδοθεί
σωστά, αλλά παρεφθαρμένο, γεγονός που δεν επέτρεπε μέχρι πρότινος περαιτέρω έρευνα, για την
οικογένειά του και για την τύχη της μετά την απώλεια της Κύπρου, στην εξουσία των Οθωμανών.
Εκτός από την επιγραφή του δωρητή παρουσιάζονται επίσης στην εικόνα και δύο πανομοιότυπα
οικόσημα δεξιά και αριστερά της ίδιας επιγραφής. Η ανακάλυψη στη συνέχεια και άλλων αρχειακών
πηγών, οι οποίες αναφέρονται στον επίσκοπο Αμαθούντος/Λεμεσού κατά την ίδια εποχή και με
το ίδιο όνομα, αλλά με επίθετο διαφοροποιημένο, μάς προκάλεσαν ερευνητικό οίστρο, γεγονός
που μας ώθησε στη διερεύνηση και ταύτιση του οικοσήμου. Η προσεκτική μελέτη, σύγκριση και
αντιπαράθεση των οικοσήμων, τα οποία φέρει η εικόνα καθώς και του οικοσήμου της οικογένειας
του επισκόπου και του δωρητή γιου του, με πυξίδα το ορθώς αναφερόμενο επίθετό τους σε αρχειακή
πηγή, μας οδήγησε σε ξεκάθαρες και διεξοδικές απαντήσεις στα μέχρι πρότινος ερωτηματικά μας,
και φώτισε πλήρως το θολό τοπίο γύρω από την εικόνα της Κοινωνίας των Αγίων Αποστόλων.
Η ταύτιση του οικοσήμου της εικόνας με το οικόσημο της συγκεκριμένης οικογένειας,
μας έφερε ακολούθως στις απαρχές και ρίζες μίας πολύ σπουδαίας κυπριακής οικογένειας, που
διέπρεψε σε πολλούς τομείς στους μετέπειτα αιώνες, στη Βενετία. Ένας από τους γιους του
επισκόπου, ο Ιωάννης είχε εγκατασταθεί ως έμπορος στην πόλη των τεναγών. Η οικογένεια αυτή,
τουλάχιστον ο κλάδος που εγκαταστάθηκε στη Βενετία, είχε ως γενάρχη και προπάτορα τον
επίσκοπο «Αμαθούντων» Πέτρο.
Τέλος, τόσο η επιγραφή του δωρητή όσο και η ταύτιση των οικοσήμων έδωσαν μία ουσιαστική
προέκταση στις έρευνές μας, προσφέροντας πλούσιο σε ιστορικές ειδήσεις αρχειακό υλικό.
787
Do'stlaringiz bilan baham: |
