Intellektual tizimlar

                   

5.3.  Bilimlarni strukturalash 

 

Bilimlar  bazasida  bilimlar  tarkibi  quyidagi  savollar  yordamida  aniqlanadi: 

qanday bilimlar ko‘rsatilishi kerak va bilimlar tarkibi nimaga bog‘liq. 

 

BB bilimlar tarkibi quyidagilarga bog‘liq buladi: 

1. 

Muammoli soha 

2. 

BB tizimi strukturasi 

3. 

foydalanuvchilar talabi va maqsadlari 

4. 

suhbatlashish tili 

 

 

 

 

 

 

 

---

47 

 

Intellektual axborot tizimlarining umulashgan sxemasi quyidagicha: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Demak  intellektal  axborot  tizimlari  ishlashi  uchun  quyidagi  bilimlar  kerak 

buladi: 

1. 

Masalani  yechish  jarayoni  haqidagi  bilimlar  (boshqaruvchi  bilimlar, 

interpretator tomonidan foydalaniladi); 

2. 

Lingivistik  prossesor  tomonidan  foydalaniladigan  dialogni  tashkillashtirish 

usuli va suhbat tili haqidagi bilim; 

3. 

Bilimlarni modifikasiyalash va ko‘rsatish usullari haqidagi bilimlar; 

4. 

Tushuntiruvchi  komponenta  tomonidan  foydalaniladigan  strukturalashgan 

bilimlarni qullab quvvatlashi. 

Bilimlar tarkibini talablarga bog‘liqligi quyidagicha aniqlanadi: 

1. 

Foydalanuvchi  qanday  ma’lumotlar  tuplami  bilan  ishlamoqchi  va  umumiy 

vazifalar tuplamidan bajariladigan vazifalari; 

2. 

Masalani yechishni qaysi usulllari va metodlari qulayroq; 

3. 

Qanday  natijalar  soni  va  yechish  usullari  cheklanganda  masalani  ajarish 

mumkin; 

4. 

Muloqot tiliga va  o‘zaro dialogni tashkillashitirishga quyilgan talablar  

5. 

Umumlashganlik darajasi yoki muammoli soha aniqligi 

6. 

Foydalanuvchi maqsadlari qanday 

 

Predmet  sohasi  bu  ob’ekt  lar  tuplami  bo’lib  , ularning  xususiyatlari va  ular 

urtasidagi  munosabarlatni  xarakterlaydi.  Predmet  sohasini  tashkil  etuvchi 

Foydalanuv

chi 

 

 

 

Bilimlar 

injeneri 

O’zaro 

munosobotlar 

komponental

ari 

 (lingvistik 

protsessor) 

Ishchi 

xotira 

Tushuntirish 

qobiliyati 

 

Interpritator 

Egallagan 

bilimlar 

Bilimlar 

bazasi 

---

48 

 

ma’lumotlar  sohasiga  qarab  aniq,  yaqinlashtirilgan,  ko‘pma’noli,  to‘liq  yoki  xato 

bo‘lishi mumkin. 

Fan sohasi statik va dinamik qismlarga bulinadi. 

Kuplab mavjud intellektual tizimlar statik predmet sohasini qarab chiqadi. 

Statik sohaga misol sifatida kasalliklar belgisini saqlovchi va ushbu belgilar asosida 

diagnoz quyish qoidalari haqida ma’lumot saqlovchi sohani keltirish mumin. 

Dinamik sohalar quyidagi tiplarga ajratiladi: 

1. 

 Vaqt  buyicha  o‘zgarmas  ob’ekt  larni  fazodagi  joylashuvi  faqat  e’tiborga 

olinuvchi  ko‘rinishlari  (odatda  robototexnikada  foydalaniladi,  bunda  dinamik 

ra’fishda fazo buyicha o‘zgarishlar sodir buladi); 

2. 

Vaqt buyicha ob’ekt ning o‘zgarishi e’tiborga olinadi, lekin fazoga nisabatan 

o‘zgarishlar qaralmaydigan kurinishlari (kasalning vaqt buyicha holatlari e’tiborga 

olinuvchi tizim misol buladi); 

3. 

Ob’ekt  ning  vaqt  buyicha  o‘zgarishi  hamda  fazodagi  o‘zaro  ta’sirlari 

qaraluvchi ko‘rinishlari. 

Predmet sohasining vazifalari quyidagi turlarga ajratiladi: 

1. 

Predmet sohasining tahliliy masalasi 

2. 

Predmet sohasini almashtirish masalasi 

3. 

Predmet sohasini tanlash yoki aniqlash masalasi