Intellektual tizimlar

 

5.4.  Bilimlarni shakllantirish 

 

Bilimlarni  tashkillashtirish  deyilganda  bilimlarni  strukturalash  tushuniladi. 

Ular quyidagicha tashkillashitirilishi mumkin: 

1. 

bilimlarni ko‘rinishi va ma’lumot darajasiga ko‘ra tashkillashitirish; 

2. 

Tizimning ishchi xotirasida bilimlarni tashkillashitirish 

3. 

BBda bilimlarni tashkillashtirish 

Ko‘rinish bosqichi uch bosqichdan tashkil topishi mumkin: 

Nulinchi bosqich- muammoli soha haqidagi bilimlarni saqlaydi 

Birinchi bosqich metama’lumotlarni saqlaydi,  

Ikkinchi bosqich- birinchi bosqichdagi bilimlar haqida ma’lumot saqlaydi. 

Bilimlarning  ma’lumot  berish  darajasi  ularni  turli  darajalarga  ajratish 

imkonini beradi. Asosan ma’lumot darajasi buyicha 3 bosqichga ajratiladi: 

1. 

 Umumiy tashkillashtirish darajasiga ko‘ra 

2. 

Bilimlarni mantiqiy tashkilashtirilishiga qarab 

3. 

Bilimlarni fizik tashkillashitirilishiga qarab 

Intellektual tizimlarning ishchi xotirasida aniq ma’lumotlar saqlanadi. Ishchi 

xotiradagi  ma’lumotlar  izolyasiyalangan  (ishchi  xotira  ko‘plab  kichik  elementlar 

tuplasmidan  iborat)  va  bog‘langan  (ishchi  xotira  bir  yoki  undan  ortiq  murakkab 

elementlardan iborat) ko‘rinishda bulishi mumkin. Murakkab elementlardan tashkil 

topgan ishchi xotiralarda elementlar o‘rtasidagi bog‘lanish semantik munosabatlar 

ko‘rinishida  tasvirlangan.  BB  shunday  tashkillashtirilishi  kerakki  zarur  vaqtda 

---

51 

 

bog‘langan  bilimlarni  tavsiflash  yoki  foydalanish  mumkin  bo‘lishi  kerak.  Shu 

sababli bilimlarni tashkillashtirishni uch xususiyatini belgilash kerak: 

1. 

bilimlarning bog‘liqligi 

2. 

bilimlarga egalik qilish mexanizmi 

3. 

moslashtirish usuli 

Bilimlarning  bog‘liqligi    yoki  agregatsiyasi-  bog‘liq  bilimlarni  qidirishni 

tezlashitiruvchi  asosiy  usul.  Bilimlar  eng  asosiy  ob’ekt  lar  yoki  predmet  soha 

mazmuniy  asosida  tashkillashitirilib,  alohida  bloklar  ko‘rinishida  tasvirlanadi  va 

bog‘lanadi, shunda ob’ekt ning bilimi haqida qidiruvda ob’ekt ga mos blok ichida 

qidiruv  amalga  oshiriladi.  Bloklardagi  bog‘lanishlar  tashqi  va  ichki  buladi.  Ichki 

bog‘lanishlar  blok  strukturasini  tavsiflaydi,  tashqi  bog‘lanishlar  ular  urtasidagi 

bog‘liqliklarni kursatadi. 

Tashqi bog‘lanishlar mantiqiy va assosiativ turlarga ajratiladi. 

Mantiqiy bogliqlik bilimlar elementlari o‘rtasidagi semantik bog‘lanishlarni 

kursatadi. 

Katta BB ishlashda asosiy muammo bu bilimlarni qidirishdir. Bunda umumiy 

egalik qilish mexanizmi zarur. egalik qilish mexanizmi masalasi bu ob’ekt ning biror 

xususiyati orqali, ishchi xotiradagi BB ushbu xususiyatni qanoatlantiruvchi blokni 

topish. 

Bu jarayon ikki bosqichga ajratilishi mumkin: 

1. Assosiativ til yordamida BB mavjud nomzodlar yordamida kerakli  ob’ekt larni 

tanlovi 

2.  Mavjud  nomzodlarning  ob’ekt    xususiyatlari  bilan  taqqoslash  orqali  natijaviy 

ob’ekt ni tanlash. 

Taqqoslash usuli tanlangan ob’ekt ni to‘grilash va tasdiqlashda foydalanilishi 

mumkin.  Noma’lum  ob’ekt  ni  tasdiqlash  uchun  ma’lum  namunalar  bilan 

taqqoslanishi mumkin. 

Taqqoslash amali quyidagi kurinishlarda bulishi mumkin: 

1. 

Sintaktik 

2. 

Parametrik 

3. 

Semantik 

4. 

Majburiy 

---

52 

 

1.  Sintaktik  taqqoslashda  ob’ekt    tarkibi  emas,balki  kurinishlari  yoki 

namunalari taqqoslanadi 

2.  Parametrik  taqqoslashda  taqqoslash  darajasini  belgilovchi  parametr 

kiritiladi 

3.  Semantik  taqqoslashda  ob’ekt    kurinishi  emas,  balki  tarkibi  funksiyalari 

taqqoslanadi 

4. Majburiy taqqoslashda bir ob’ekt  boshqa ob’ekt  nuqtai nazaridan qaraladi. 

Boshqa  taqqoslash  usullariga  qaraganda  bu  usulda  har  doim  ijobiy  natija  olish 

mumkin.  Bunda  asosiy  savol:  majburlash  kuchi  qay  darajada?  Majburlash  ob’ekt  

tavsiflari  bilan  bog‘liq  maxsus  proseduralarni  bajaradi.  Agar  ushbu  proseduralar 

taqqoslashlarni  amalga  oshira  olmasa  tizim  foydalanuvchiga  qaralayotgan  ob’ekt 

larning  aniq  xususiyatlari  mos  bulsa  ijobiy  natijaga  erishish  mumkinligi  haqida 

habar beradi.