23- variant. 1. Iqt tahlilda qo’llaniladigan tamoyillar. Иқтисодий таҳлил методт (услуби) хўжалик жараёнларининг ҳолати ва ривожланишини диалектика услубига асосан ўрганади. Бунга корхоналарнинг ички имкониятларини топиш ва иш жараёни самарадорлигини ошириш йўлларини белгилаш мақсадида ишлаб чиқарувчи кучлар ва иқтисодий қонунлар таркибий қисмларини алоҳида-алоҳида кўриб чиқиш орқали эришилади.Иқтисодий таҳлилда «омил» тушунчаси у ёки бу хўжалик жараёнининг такомиллашиши учун зарур шароитлар ҳамда бу жараёнларнинг натижаларига таъсир этадиган сабабларни англатади.Иқтисодий таҳлил сифатли, ҳулосаларининг мақбул бўлиши кўп жиҳатдан таъсир кўрсатувчи омиллар чуқур ўрганилишига боғлиқ.Диалектик материализм услуби шуни ўргатадики, ривожланиш пастдан юқорига қараб содир бўлади, билиш эса оддийдан мураккабга, хусусийдан умумийга томон ривожланиб боради. Шу сабабли иқтисодий таҳлил услуби тадқиқотнинг индуксия ва дедуксия усулларини ўз ичига олади. Хусусий, якка факт олиниб, унинг асосида умумий қоида ҳосил қилинадиган бўлса, бу – индуксия усули; аввал барча хусусий ҳолларни ўз ичига олган умумий қоида ҳосил қилинадиган бўлса, бу – дедуксия усули бўлади.Дарваки айтганидек, иқтисодий таҳлил ва хўжалик фаолиятини таҳлил қилиш бир нарса эмас. Хўжалик фаолиятини таҳлил қилиш иқтисодий таҳлилнинг бир бўлаги ҳисобланади. Иқтисодий таҳлилни бошқаришнинг учала даражаси (иытисодиёт, тармоқ, корхона) билан боғлиқ хўжалик фаолиятининг таҳлили фақат учинчи даражадаги бошқаришга алоқадор.Иқтисодий таҳлилнинг предметини ўрганиш усуллари унинг методини тавсифлайди, яъни предметни ўрганишда қўланиладиган усуллар йиғиндиси таҳлилнинг методи бўлиб ҳисобланади.
2. O’zaro bog’langan obyektlar bo’yicha o’tkaziladigan tahlil turlari. Техник-иқтисодий таҳлил.Ушбу таҳлил комплекс иқтисодий таҳлил ва муҳандислик таҳлилнинг бирикиши асосида ҳосил бўлган. Техника-иқтисодий таҳлил 3 йўналишда олиб борилади:
- ишлаб чиқаришнинг техник даражасини таҳлил қилиш;
- шлаб чиқаришни ташкил қилиш, меҳнат ва бошқарувни таҳлил қилиш;
- ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг техник даражасини таҳлил қилиш.
Корхонанинг техник даражасини таҳлил қилиш жараёнида корхонанинг ишлаб чиқариш базасини ривожлантириш даражасини, илғор технология жараёнларини жорий қилиш, ишлаб чиқаришни комплекс механизатсиялаш ва автоматлаштириш, қўл меҳнатини тўла механизатсиялаш, замонавийлаш-тириш каби масалалар киради.Молия-иқтисодий таҳлил.Ушбу таҳлилнинг моҳияти умумий қиймат кўрсаткичлар тизимини ўрганиш ва корхоналарнинг молиявий фаолияти натижаларини таҳлил қилиш билан ифодаланади. Умумлашган қиймат кўрсаткичларига қуйидагилар киради: сотиш бўйича режанинг шартнома мажбуриятини адо этган ҳолда бажарилиши, товар маҳсулоти, бир ишловчига тўғри келадиган йиллик иш унуми, маҳсулот таннархи, фойда ва шу кабилар. Таҳлил қилиш жараёнида ана шу қиймат кўрсаткичлар батафсиллаштирилади.Молия-иқтисодий таҳлилга хос муҳим хусусиятлардан бири - бу асосий ахборот олиш манбалари. Молия вазирлиги томонидан тасдиқланган ягона ҳисобот шақлларидан қўлланилиш ҳисобланади.