Instituti “Ellikqala pedagogika fakulteti Sirtqi bòlim “Pedagogika hàm psixologiya” qànigeliginiñ

ÒZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HÀM ORTA ARNAWLI
BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
ÀJINIYAZ ATINDAG'I NÒKIS MÀMLEKETLIK PEDAGOGIKALIQ
INSTITUTI
“Ellikqala pedagogika" fakulteti
Sirtqi bòlim “Pedagogika hàm psixologiya” qànigeliginiñ
2-kurs talabasi Redjepova Madinaniñ
“Tàlim-tàrbiya protsessiniñ neyropedagogik strukturasi" degen temadaģi

ÒZBETINSHE JUMISI

Orinlaģan: Redjepova Madina
TEMA: Tàlim-tàrbiya protsessiniñ neyropedagogik strukturasi
Joba:
1.Tàlim-tàrbiya protsessiniñ psixologik tàrepleri,maqset hàm waziypalari.
2.Tàrbiyaliq tàsirdiñ psixologik hàm neyropedagogik tiykarlari.
Jàmiyet rawajlaniwiniñ barliq basqishlarinda da dàwir talabina mùnasip bolģan jas àwladti tàrbiyalaw mashqalasi bàrqulla àhmiyetli bolip kelgen. Tàrbiya tàrbiyashi tàrepinen tàrbiyalaniwda jaqsi qàsiyet hàm minez-qulq pàziyletlerin qàliplestiriw maqsetinde tàrbiyalaniwshiniñ sanasezimine, aniq maqset jolinda tàsir etiw protsessi.
Tàrbiya balaniñ sotsial jàmiyatda òz ornin tabiwdi ùyreniwi hàm insànniñ turmisliq kònlikpe hàm tàjriybelerge iye boliwi. Tàlim protsessiniñ orayinda shaxstiñ biliw hàm añlaw protsessi, oniñ qàbiletleri, ilim ùyreniwi jatsa, onnan parqli ràwishte tàrbiya insandi shaxs sipatinda qàliplesiwine, oniñ dùnyaģa kòz-qarasina hàm jàmiyatke mùnasebetine qaratiladi. Tàrbiya bul bòlek bir protsess emes,bàlkim oqitiwdiñ bir tàrepi bolip, olar uliwmaliq hàm pariqli tàreplerge iye. Bilim beriw hàm tàrbiyaģa tiykarinan insanniñ sotsial kònlikpe aliw mexanizminiñ òzine tàn qàsiyetlerin kiritiw mumkin. Tàrbiya protsessinde shaxstiñ sipati hàm qàsiyeti, minez-qulq kòrinisleri nàzerde tutilsa, oqitiwda bilim, kònlikpe hàm tàjriybeler itibarģa alinadi.
Tàrbiya protsessiniñ ilmiy tiykarkari menen psixologiyadan tisqari, filosofiya, sotsiologiya hàm pedagogika pànleri shuģillanadi. Bunda psixologiya pànisiz tàrbiyaniñ tiykarģi mashqalalari sheshimin tabilmaģan jaģdayda duris qoyiliwi da mumkin emes, sebebi olardi añlaw negizinde shaxs psixologiyasi, insaniy mùnasebetler, hàr tùrli sotsialliq jamiyetler psixologiyasin biliw jatadi. Hàmme ushin uliwmaliq bolģan yàki balalarģa individual kòrsetpe beriwde uliwma psixologiya hàm jas dàwirler psixologiyasina sùyeniledi.
Tàrbiya oniñ maqsetlerin aniqlawdan baslanadi.
Tàrbiyaniñ basli waziypasi jàmiyet turmista zàrùr bolģan kerekli sipatlardi òzinde birlestirgen shaxsti qàliplestiriw hàm rawajlandiridawdan ibàrat.
Tàrbiya protsessinde dawamli hàm òzgermes maqset qoyilmaydi.Sebebi òzgermes maqset hàrqanday jàmiyetke de tuwri kelebermeydi.
Jàmiyet dùzilisi hàm sotsialliq munasibetler òzgeriwi menen tàrbiya maqseti òzgeredi. Tàrbiya hàr tùrli dàwirlerde, hàr tùrli jàmiyette òzgermes protsess bolip qalmaydi. Tàrbiyaniñ maqsetleri mazmuni, kòrinis hàm metodlari hàr bir tàriyxiy dàwirde òzine tàn qàsiyetlerine iye boladi. Insàn shaxsin qàliplestiriw boyinsha hàr bir sotsialliq dùzim jònelisine mas tùrde talaplar qoyiladi.Tàrbiyaniñ barliq tàriyxiy dàwirler ushin ortaq bolģan bazi bir uliwmaliq belgileri de bar. Pedagogik ideyalar hàm tàrbiya jumisin tawajlandiriwda belgili bir dàrejedegi baylanis hàm dawamliliq bar. Misali àsirler dawaminda sabaq mektepte oqiw shiniģiwlarin àmelge asiriwdiñ tiykarģi kòrinisi bolip keldi hàm sol tàrizde kelmekte. Bir qatar oqiw predmetleriniñ mazmuni belgili dàrejede saqlanip qalip atir.
Hàzirgi waqitta tàrbiyada hàm tàlim beriwde ideyaliq tàrepten biytàrep bolatuģin qàsiyatlari bar ekenliginde umitpaw kerek. Tàrbiya hàm tàlimniñ quramliq kòrinislerin aniq toltiriw, mektep jumisiniñ ol yàki bul màselelerdi tùsindiriwde tùrli dàwirlerde hàr tùrli qatnasiqlar bar bolģan.
Eger jàmiyet òz rawajlaniw dàwirinde belgili bir rawajlaniwģa, màdeniyatqa hàm mànawiyatqa erisken bolsa hàm oni saqlap qaliwdi hàm rawajlandiriwdi qàlese, oniñ tàriyxinda hàr tùrli òzgerisler jùz beriwine qaramastan, àyyemnen saqlanip kiyatirģan eñ jaqsi ùrip-àdet hàm qadriyatlarin, qabil etiwi hàm dawam ettiriwi lazim boladi. Uliwma insàniy qàdriyatlar hàm màdeniy bayliqlar tàriyxiy hàm aymaqliq shegara bilmeytuģin bayliqlar qatarina kiredi.
Birinshi nàwbette àne usilar sotsialliq tàriyxtiñ barliq basqishlarinda tàrbiya màqsetlerdi sàwlelendiredi.Bul maqsetler jaqsiliq hàm jamanliq, tuwriliq hàm tàrtiplilik, insàniyliq ham tàbiyatqa bolģan muhabbat tùsinikleri menen baylanisli. Bul jàne ruwxiyliq,erkinlik, shaxstiñ òzi àtiraptaģi jùz berip atirģan waqiyalarģa jjuwapkeshilikti seziniwi,kemtarliq, insàniyliq kòrinislerinde belgili boladi.
Òsip hàm rawajlanip kiyatirģan shaxsta bul dawamli ràwishte àdep-ikramliliq, bàrkamalliqqa umtiliwda belgili boladi. Erkinlik bul insanniñ ishki hàm sirtqi azatliqqa umtiliwi, bunda basqa shaxstiñ sotsialliq kelip shiģiwi, milleti, diniy hàm siyasiy kòzqaraslari, klassliq mùnàsibetleri hàm basqa qàsiyetlerinen qàtiy nàzer oniñ minez-qulqi àlbette toliq tùrde tàn aliniwi lazim.
Màjbùriyat hàm juwapkerlikti seziw- erkinliktiñ qarama-qarsi tàrepi bolip, bul shaxstiñ màplerine xizmet etedi. Màjburiyatsiz erkinlik bul- òzbasimshaliq, shalashiliq esaplanadi. Erkinliksiz màjburiyat bolsa bul qulliq esaplanadi. Ol yàki bul òz-ara bir birin toltirģanda yàki baylanisqanda erkinlik boliwi mùmkin. Màjbùriyat jàne basqasha tusindirilgende insànniñ òz qàlese menen jàmiyat òmiri hàm basqa insanlar taģdiri ushin juwapkershilikti òz moynina aliw tusiniledi. Hàzirgi zaman tàrbiyasiniñ uliwma maqseti joqari àdep-ikramliliq, ruwxiy tàrepten bay, azat hàm erkin, pariz hàm màjburiyatlardi sezine alatuģin shaxs sipatinda qaliplestire aliw esaplanadi.Tàrbiyaniñ uluwma maqseti menen bir qatarda arnawli sotsialliq maqsetleride kelip shiģiwi mumkin. Olar tàriyxtiñ belgili dàwirinde òzgeriwsheñ talaplar menen jàmiyet rawajlaniwiniñ quramali mashqalalari bayan etiwi hàm rawajlaniwina ùlken ùles qosiwi lazim.Belgili waqitdan soñ jàmiyet rawajlaniwi òziniñ belgili basqishinan òtkennen soñ, rawajlaniw jàne dawam etedi hàm talaplar da òzgeredi. Tàrbiyaniñ màqset hàm waziypalarinan biri jàmiyet rawajlaniwiniñ zamanagòy rawajlaniw basqishlarina juwap bere alatuģin dòretiwshi balalardi jetistiriw, shaxsti òzin-òzi hùrmet qilatuģin hàm umtiliwshañ etip tàrbiyalawdan ibarat.
Joqari oy-pikir iyeleriniñ yaģniy filosoflardiñ sòz qatarlarinda hàm jazba àdebiyat iri wàkilleriniñ shiģarmalarinda sotsialliq-siyasiy hàm àdepikramliq tàliymatlarina keñ orin berilgen.
Tàrbiyaliq tasirdiñ psixologik tiykarlari.
Insànniñ tàbiyatin òzgertetuģin, oniñ shaxsin qàliplesiwine tàsir etetuģin kùsh sotsialliq faktorlar yàki basqasha aytqanda, jàmiyet islep shiģariw kùshleri hàmde islep shiģariw mùnasibetleriniñ òsiwi hàm òzgeriwi esaplanadi. Bunnan tisqari insan shaxsiniñ qàliplesiwine tàsir etiwshi jàne bir kùshli faktor - insan arttirģan tàjriybelerin tàrbiya usili arqali balalarģa beriwi esaplanadi. Solay etip, insàn shaxsi jùda quramali psixologik kategoriya bolip, ol adamniñ individual òmiri dawaminda belgili bir konkret faktorlardiñ tàsiri astinda àste-àste qàliplesip baradi. Ilmiy dereklerge qaraģanda insan shaxsi 3 faktor tàsirinde qàliplesedi. Olardan birinshisi adam tuwilip, er jetip òsetuģin jàmiyet ortaliqtiñ tàsiri bolsa, ekinshisi adamģa uzaq mùddet dawaminda sistemali tùrde beriletuģin tàlim-tàrbiyaniñ tàsiri hàm soñģi ùshinshisi adamģa nàsillik jol menen beriletuģin gen faktorlariniñ tàsiri.
Insànniñ psixologik rawajlaniwinda hàm shaxsiy qàsiyetleriniñ qàliplesiwinde sirtqi jàmiyetlik ortaliq hàm tàrbiyaniñ roli sheshiwshi àhmiyetke iye. Biraq insan shaxsiniñ qàliplesiwi, joqarida aytilģaninday tek ģana usi 2 faktorģa tiyisli emes, bàlkim ùshinshi bìr faktorģa da baylanisli. Bul faktor nàsillik jol menen ayrim anatomik hàm biologik qàsiyetlerdiñ tàsiri esaplanadi. Misali: denesiniñ dùzilisi, shashi hàm kòzleriniñ reñi, dadi, sòylew usillari ayrim hàreketleri tuwma tùrde beriliwi mùmkin, biràq adamģa heshqashan oniñ psixikaliq qàsiyetleri yaģniy oniñ aqliy tàrepleri menen baylanisli bolģan sipatlari nàsillik jol menen berilmeydi. Ayirim jaģdaylarda ģana qàbiletler muzikaģa, matematikaģa qàbiletleri nàsillik jol menen beriliwi mùmkin ,biraq bul qàbiletler sirtqi ortaliqtan tàsir hàm imkàniyat bolģanda jùzege shiģiwi mumkin.
Hàzirg kùnde elimiz arasinan bilimli alimlar, injener-jaratiwshilar, jaziwshi hàm shayirlar, màmleket hàm jàmiyet iskerleri, talantli artistler, sùwretshiler h.b adamlarģa nàsliy jol menen berilgen barliq imkaniyatlariniñ jùzege shiģiwi ushin hàr qanday shàrayat jeterli ekenliginiñ belgisi esaplanadi.
Shaxstiñ barliq qàsiyetleri mùnasibetleri shaxstiñ òmiri dawaminda belgili roldi orinlawshi hàm hàr qaysisi quramali protsessden ibarat bolģan hàm de shàrtli tùrde 4 òz-ara bekkem baylanisqan funksional basqishlarģa birlestiriledi:Birinshi dùzim payda boliwinda analzatorlar ortasindaģi dawamli tàbiyiy baylanisti sàwlelendiriwshi filogenetik mexanizmler ùlken rol oynaydi. Biraq bul joqarida aytip òtkenimizdey ontagenez protsessinde filogenetik analizatorlar ortasindaģi baylanis aldiñgi baylanislar menen organik birlesip ketedi.Bunday jag'dayda duzimde perspektiv dùzimge òtip ketetuģin joqari dàrejede integratsiyalanģan ishki sensor komplekslerin payda etedi. Bunday kompleksler qatarina sòylew, esitiw, koriw hàm sensomotor komplekslerdi kiritiw mumkin. Mine usi komplekslerdiñ hàmmesi adamniñ òmiri iskerligi dawaminda òz-ara bir-biri menen baylanisip sensorperspektiv funksional dùzimi payda boladi.
Ekinshi dùzim turaqli psixik jaģdaylardi òz-ishine aladi. Bunday jaģdaylar balaniñ aniq maqsetti gozleytiģin paydali shiniģiwdiñ añli subiekti sipatinda baslaģan hàreketleriniñ dàslepki jillarinda aq qàliplese baslaydi. Temperament, Intellekt, bilim, munàsibet mine usi qàsiyetler qatarina kiredi.
Ùshinshi dùzim. Shaxsti jàmiyetlik isker sipatinda stabilizatsiyalaw dulaimi ( Jòneltiriw).
Tòrtinshi dùzim òz ishine real shaxslardiñ jàmiyetlik oy-pikirkeri sana sezimleri sàwlelenedi.