Institutí NÓkis filialí «Veterinariyada kàsip etikaSÌ»

ÀMELIY
SABAQLAR


1-Tema. Kirisiw. “Veterinariyadaka’sip etikasi” pa’ni ha’m onin’ waziypalari
Pánniń maqseti-haywanlar sawlıg’ın saqlaw, epizootiya hám epidemiyanıń aldın alıw, usınıń menen birge xalıqtı insan hám haywanlar ushın ulıwma bolǵan keselliklerden qorǵaw, azıq-awqat ónimleriniń qa’wipsizligin támiyinlew sıyaqlı wazıypalar júkletilip atırǵan bolajaq veterinariya vrachlarina, veterinariya hám veterinariya vrachinin’ mádeniyatı, etikasi, veterinariya vrachinin’ jámiyette tutqan ornı hám veterinariya vrachinin’ ayrıqsha ústinlikleri boyınsha túsiniklerin sıńdırıw, usınıń menen birge bolajaq veterinariya vrachlarinda maqtanısh sezimin qáliplestiriw hám sol sıyaqlı ilajlardı ámelge asırıwdan ibarat.
Veterinariya mádeniyatı pánin qáliplestiriw ushın tómendegi 4 tiykarǵı wazıypalarǵa jag’day(zamin) jaratıw zárúr boladı.
1. Ózbekstanda veterinariya tariyxın qáliplestiriw (jaratıw ).
2. Tarawdaǵı “qaharmanlar”di (tariyxı hám búgingi kúnin) jaratıw.
3. Diplom alıp atırǵan hár bir studentti “saltanatli túrde ant” etiwin shólkemlestiriw.
4. Veterinariya vrachi menen ob'ekt (haywan hám haywan iyesi) ortasındaǵı mu’nasibetler boyınsha boslıqtı toltırıwdan ibarat.
Ózbekstan Respublikası “Veterinariya haqqinda”g’i nızamına muwapıq mámleket veterinariya qadaǵalawın ámelge asırıw veterinariya tarawindaǵı mámleket siyasatınıń tiykarǵı baǵdarlarınan biri etip belgilengen.
Atap aytqanda, Ózbekstan Respublikası aymag’in haywanlardıń juqpalı keselliklerin qozǵawtıwshıları alıp kiriliwinen qorǵaw, haywanlardıń juqpalı keselliklerin aldın alıw hám olardı tamamlawǵa tiyisli ilajlardı ámelge asırıw, haywan keselliklerin emlew, kesellikti anıqlaw hámde azıq-awqatónimleriniń qawipsizligin támiynlew veterinariya xızmetiniń tiykarǵı wazıypalarınan bolıp esaplanadı.
Búgingi kúnde Respublikamızda joqarı maǵlıwmatlı veterinariya qánigelerin jetistirip beretuǵın tiykarǵı joqarı tálim shólkemi Samarqand awıl xojalıq institutı bolıp, usı oqiw ornin tamamlap kiyatırǵan qánigelerdiń ámeliyatqa maslasiwinda bir qansha mashqalalar ju’zege kelmekte. Sonday-aq, búgingi veterinariya vrachlarinda veterinariya hám veterinariya vrachinin’ mádeniyatı, etikasi hám sol sıyaqlı páziyletlerdiń tómenlep baratırǵanlıǵı gúzetilip atır.
Atap ótiw kerek, tálim alıwshılardı ruwxıy – ta’rbiyaliq tárbiyalawdıń hám ag’artiwshiliq islerdiń nátiyjeli formaları hámde usılların islep shıǵıw hám engiziw kadrlar tayarlaw milliy da’stu’rinin’ maqset hám wazıypalarınan biri etip belgilengen bolıp, búgingi kúnde veterinariya xızmetinin’ aldına qoyılǵan wazıypalardı nátiyjeli shólkemlestiriw hám jáne de jetilistiriw ushın veterinariya qánigeleriniń bilim hám ilmiy tájriybesi hámde dúnya qarasın jáne de asırıw, olardı tayarlawdıń nátiyjeli formaları hámde usılların islep shıǵıw hám engiziw zárúrligi payda bolıp atır.
Bunıń menen bolajaq veterinariya vrachlarinda tarawdıń erten’gi kúnin ko’z aldina keltiriw, tańlaǵan jolı tuwrı ekenligine isenim hám maqtanısh sezimi qáliplesiwine alıp keliwine erisiw múmkin.
Veterinariya tarawinda maman kadrlar tayarlaw siyasatınıń eń nátiyjeli usıllarınan biri bolıp tabıladı. Bunda, student-bolajaq veterinariya vrachi ushın keleshekti rejelestiriwde ármanlar esiginin’ ashılıwına alıp keliwi ha’m bul eń kem procentlerde júz bergende de tarawdıń eń úlken jetiskenligi bolıwı múmkin. Eń tiykarǵı bólim pitkeriwshi ámeliyatqa jol aladı hám barlıq másele ámeliyat menen baylanıslılıǵı belgili. Sonday eken ámeliyatqa eń alg’a hám intalı studentlerdin’ shıǵarılıwı (áyne mámleket veterinariya xızmetine) tarawdıń jáne de tezirek rawajlanıwına tu’rtki boladı.
Usınıń menen birge, mámleket veterinariya xızmetinde ustaz -shákirt dástúrın saqlap turılıwına ayriqsha itibar qaratıw kerek.
Studentlik qatarinan shıǵıp ámeliyatqa jol alıw bosaǵasında turǵan qánigeniń tınıshsızlanıwınin’(hayajonining) jáne de kúsheyiwi yamasa sońǵı hám basqa bir dunyadaǵı eń birinshi sózi keleshekte hár bir jumısın baslawdan aldın hám hár bir sózin aytiwdan aldınǵı filtr wazıypasın atqaradı. Bul, veterinariya vrachi sóziniń mánisin, qalaberse sóz iyesi óziniń tiykarınan kimligini ańlawı ushın eń a’hmiyetli hám eń tiykarǵı rol oynaydı.
Mámleketimizde bilimlendiriw tarawın reformalawdıń zárúrli hújjetlerinde kórsetip ótilgeni sıyaqlı, joqarı oqıw orınlarınıń tiykarǵı wazıypaları uyretilip atırǵan pánlerdi teren’ iyelegen, óz qánigeligi boyınsha hár tárepleme tereń hám bekkem bilimge iye bolǵan, ǵárezsiz oylaw alatuǵın mámleket siyasatın xalıq ortasına úgit-násiyatlawǵa uqıplı, dóretiwshi hám ıntızamda u’lgi bola alatuǵın jetikadamlardi tárbiyalawdan ibarat bolip esaplanadi.
Ásirese, jaslarımızdıń pán-texnika rawajlanıwın jedellestiriwde kompyuter, internet penen is ju’rite alatuǵın, bilimdan bolıwları dáwir talabı bolıp qalmaqta. Bunı hár jılı turaqli tu’rde ótkerilip atırǵan «Pa’n» olimpiadalarınan da bilip alıw qıyın emes. Joqarı oqıw orınları xalıq xojalıǵın maman qánige menen támiyinlew deregi bolıpǵana qalmay, usınıń menen birge mámleket ilimiy izertlew kompleksiniń zárúrli strukturalıq bólegi de bolıp tabıladı.
Mámleketimizdin’ qarar hám kórsetpelerinen kelip shıǵıp, joqarı maǵlıwmatlı jetik qánigeler tayarlaw, olardıń sapalı hám nátiyjeli bilim alıwların támiyinlew ushın oqıw, ruwxıy -bilimlendiriw, ilimiy hám jámiyetlik jumısların joqarı talaplar dárejesinde kóteriw maqsetinde studentler menen tálimniń dáslepki basqıshlarindayaq turaqli hám tinimsiz túrde shuǵıllanıw zárúrligin kún ta’rtibine qoymaqta.
«Veterinariya mádeniyati» páni studentlerdi oqıw orınlarınıń qısqasha rawajlanıw tariyxı, olardıń dúzilisi hám wazıypaları, oqıw procesin ilimiy tiykarda shólkemlestiriw, oqıtıw procesiniń tiykarǵı formaları, oqıw jobaları mazmunı, ilimiy tekseriw jumısları, oqıw hám ilimiy islerdi orınlawda texnika qurallarınan paydalanıw, studentlerdiń huqıq hám minnetleri, kúnlik jumıs rejimi hám ózbetinshe islewdi tuwrı shólkemlestiriw sıyaqlılar menen tanıstıradı.
Bárkámal, kámil shaxstı jwtistirmey turıp, jámiyettiiń materiallıq bazasın, intellektuallıq baylıǵın jaratpay turıp, demokratiyalıq jámiyeti rawajlandirip bolmaydı. Húkimetimiz qoyǵan bul wazıypa hár birimizdiń moynımızǵa úlken juwapkershilik júkleydi. Bul ulli wazıypanı ámelge asırıw ushın jańa shaxsti qáliplestiriw nızamların anıq hám ayqın bilip alıwımız kerek. Ásirese, jaslardı oqıtıw hám tárbiyalaw jumısında tikkeley bánt bolǵan shaxslar bunı tereń biliwleri zárúr.
Birinshi Prezidentimiz Islam Karimov «Perzentlerimiz bizdan kóre kúshli, bilimli, dana hám álbette baxıtlı bolıwları shárt» ja’ne «Bilimge umtiliwshan’, uqıplı jaslardı tawıp, olardı watanǵa belsendi insanlar etip tárbiyalaw múqaddes wazıypa bolip esaplanadi» dep aytıp ótken. Bul quramalı wazıypanı orinlawlari ushın watanǵa sadıqlıq hám insanǵa tán bolǵan pazıyletler-shın kewillik, ápiwayiliq, ken’peyillik, joqarı principialliq, dos sıpatında munasábet hám talapshan’liq, adamlarǵa húrmet hám isenim, olardıń táǵdiri ushın qayǵıriw sıyaqlılardı ózlestiriw, ózine sińdirip barıw hár bir mámleketimiz puqarasi ushın ásirese, jaslarımız ushın oǵada zárúr bolıp tabıladı.
Jaslarımızdıń ulıwma dárejesin asırıw kóp tárepten olardıń bos waqtin aqılǵa muwapiqpaydalaniwlarina baylanıslı. Sebebi jaslar bos waqıttan ónimli paydalanıwdı biliwleri kerek. Qosjaqpaslıq, erinsheklik, waqtın mayda – shu’yde zatlarǵa sariplaw ómirdi quri ótkeriw menen ten’.
Búgingi mámleketimiz studentleri dúnyada jańa ózgerisler júz berip atırǵan dáwirde jasap atır, oqimaqta. Mámleketimizde salamat hám bárkámal áwladtı tárbiyalaw ushın zárúr múmkinshilikler hámde shárt sharayatlardı jaratıw, XXI ásir - intellektuallıq qádiriyatlar ústinlik etetuǵın ásir ekenligin itibarǵa alǵan halda, watanımız jigit hám qızların hár tárepleme bárkámal shaxslar etip qa’liplestiriw boyınsha keń kólemli ilajlar kompleksi mámleketimiz Prezidenti hám húkimetimiz tárepinen islep shıǵılǵan da’stu’rler, ko’rsetpeler tiykarında alıp barılmaqta. Usınıń sebebinen búgingi kún jas qánigesi-bul sheber shólkemlestiriwshi, miynetti ilimiy tiykarda shólkemlestiriw máselesin ámelge asıra alatuǵın xızmetker esaplanadı. Ol adamlar menen isleydi, jámáátti basqaradi, jámáát tájiriybesine súyenip is kóredi, óz doslarınıń máslahátine qulaq saladı, qolǵa kiritilgen jetiskenliklerge sın kózqarastan jantasadi. Bunday kisi joqarı mádeniyatlı, keń oy-pikirli, isbilermen, óz jumısınıń ustası, qısqası jámiyetimizdiń haqıyqıy oqımıslı adamı bolıp tabıladı.