«институционал иқтисодиёт»

 
Хулоса 
Демак, шартнома муайян битимларни амалга оширишнинг институционал 
доираларини ўзида намоён этади. Ҳар қандай институт сингари, шартнома нафақат 
ўзаро ҳамкорликни чегаралайди, балки унинг учун замин яратади, бу ҳол айниқса 
битимларни тузиш ва амалга ошириш лаҳзаларининг вақт бўйича мос келмаслигида 
яққол намоён бўлади. Бундай турдаги битимлар улар иштирокчиларининг 
мақсадларига боғлиқ бўлмаган ҳолатларнинг пайдо бўлиши хатари билан боғлиқ. 
Инсонлар хатарни қабул қилиш даражаси бўйича фарқ қилади, бу эса икки турдаги 
шартномаларнинг – хатарга бетараф бўлган шериклар ўртасидаги муносабатларни 
тартибга солувчи сотиш тўғрисидаги шартнома ҳамда хатарга бетараф бўлган ва 
хатарга қарши инсонларга ўзаро ҳамкорлик қилиш имконини берувчи ёллаш 
тўғрисидаги шартноманинг мавжуд бўлишини изоҳлайди. 
Ташкилот миниатюрадаги буйруқбозлик иқтисодиётини ўзида намоён этади. 
Ташкилот ички ўсишининг чекланишлари айнан шу билан боғлиқ: ташкилот 
кўламларининг кенгайиши мониторинг ва оппортунизмни олдини олиш 
харажатларининг ошишига олиб келади. Институт (бозор) билан ташкилот (фирма) 
ўртасидаги энг аниқ чегара қуйидаги кўрсаткичлар даражасини баҳолаш ёрдамида 
аниқланади: активларнинг ўзига хослиги, ноаниқлик, битим томонларининг хатарга 
мойиллиги, битимнинг мураккаблиги, шунингдек қонундан фойдаланиш нархи 
билан хуфёналик нархининг ўзаро нисбати. 

---

82 
Таянч сўзлар ва иборалар 
Шартнома, шартномавий мажбуриятлар, сотиш тўғрисидаги шартнома, ёллаш 
тўғрисидаги шартнома, имплицит шартнома, шартнома даври, шартнома шартлари, 
санкция, ташкилот. 
Такрорлаш учун саволлар 
1.
Сиз бугун қандай хилдаги шартномаларни тузишингизга тўғри келди? 
Амалга оширилган битимлардан бирини шу нуқтаи назардан тавсифланг. 
2.
«Лавз пулдан ҳам қиммат» деган машҳур мақолни институционал нуқтаи 
назардан талқин этинг. Унда қанақа шартнома идеали ўз аксини топган? 
3.
Бугунги кунда Сиз қандай энг ўзига хос активга эгасиз? Жавобингизни 
асосланг. 
4.
Институт 
ва 
ташкилот 
категорияларидан 
фойдаланган 
ҳолда 
институционал ёндашув асосида сиёсий партия билан ижтимоий-сиёсий ҳаракат 
ўртасидаги фарқни изоҳланг. 
5.
Ёллаш тўғрисидаги шартноманинг институционал ва марксистик 
талқинини таққосланг. (Эслатиб ўтамиз, марксистик назарияга кўра ёллаш 
тўғрисидаги капиталистик шартноманинг асосида товарнинг қиймати ва истеъмол 
қиймати спецификаси «ишчи кучи» ётади.) 
6.
Нима учун имплицит шартномани амалга ошириш жараёнида юзага 
келадиган низоларни ҳал этиш учун учинчи томонни жалб этишга зарурат йўқ? 
Бошқача айтганда, бошқа турдаги шартномалар билан солиштирилганда имплицит 
шартноманинг ўзига-ўзи етарлилигининг сабаби нимада (self-enforcing)? 
7.
Фирманинг табиатини тушунтиришга нисбатан институционал ёндашув ва 
Фрэнк Найт билан намоён этилган Австрия мактабининг ёндашувини қанчалик 
таққослаш мумкин? (Ф.Найтнинг асосий тезиси капиталист ўз зиммасига оладиган 
хатар учун ўзига хос мукофот сифатида унинг даромадларини аниқлашдан иборат 
эди.)