Инсон ҳаётининг юқори сифати қуйидаги мезонларни назарда тутади

Турмуш сифати - бу инсон ҳаётининг барча жабҳалари самарадорлигини, моддий, маънавий ва ижтимоий эҳтиёжларни қондириш даражасини, интеллектуал, маданий ва жисмоний ривожланиш даражасини, шунингдек, ҳаёт хавфсизлиги даражасини тавсифловчи.

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) таърифига кўра, бу атама инсоннинг жамиятдаги ўрнини идрок этишига асосланиб, унинг жисмоний, руҳий, ҳиссий ва ижтимоий саломатлигини қамраб олади. Турмуш сифати Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ) томонидан мамлакатлар аҳолисининг ижтимоий ва иқтисодий аҳволини баҳолаш ва солиштириш учун фойдаланилади. Турмуш сифати кўпинча соғлиқни сақлаш, таълим, демография, иқтисодий шароитлар, атроф-муҳит шароитлари, яшаш шароитлари, бандлик ва конституциявий ҳуқуқларни амалга ошириш кўрсаткичлари билан тавсифланади.
“Турмуш сифати” тушунчаси ундан фойдаланиш соҳасига қараб қараб фарқланади. Масалан,
Фалсафада турмуш сифати деганда ижтимоий тизимлардаги шахснинг эркинлик даражасини, ривожланиш имкониятларини, маънавий-маданий қадриятлар мажмуини ифодаловчи комплекс характеристикаси тушунилади.
Иқтисодиёт соҳасида асосий эътибор инсоннинг асосий эҳтиёжларини қондиришнинг ҳақиқий даражасига, унинг ривожланиш даражасига ва ҳаёт хавфсизлиги даражасига қаратилади.
Социологияда моддий ва маданий эҳтиёжларни қондириш сифати, таълим сифати, хизмат кўрсатиш сифати ва ҳоказолар алоҳида ажратилади.
Тиббиёт саломатлик ва соғлиқни сақлаш сифатига эътибор бериш билан тавсифланади.
Психология эса шахснинг эҳтиёжларига, инсоннинг ҳаёт мазмунини излашига ва бахтга интилишига қаратилган.
Экологияда энг муҳими экологик хавфсиз муҳитнинг мавжудлиги, географияда - яшаш муҳитининг объектив меъёрларга ва ҳудудий ҳамжамиятнинг субъектив эҳтиёжларига мувофиқлигидир.
Инсон ҳаётининг юқори сифати қуйидаги мезонларни назарда тутади:
яхши тиббий ёрдам ва хавфсизлик билан қўллаб-қувватланадиган этарлича соғлом умр кўриш (ҳаёт ва соғлиқ учун жиддий таҳдидлар йўқ);
товарлар ва хизматлар истеъмолининг мақбул ҳажми, моддий неъматлардан кафолатланган фойдаланиш;
қониқарли ижтимоий муносабатлар, жиддий ижтимоий низолар ва эришилган фаровонлик даражасига таҳдидларнинг йўқлиги;
оилавий фаровонлик;
дунёни билиш ва ривожланиш - шахсият ва атрофдаги дунё ҳақидаги ғояларни шакллантирадиган билим, таълим ва маданий қадриятларга эга бўлиш;
ижтимоий муаммоларни ҳал қилишда шахснинг фикрини ҳисобга олиш, дунёнинг умумий қабул қилинган расмини ва инсон хатти-ҳаракатлари қоидаларини яратишда иштирок этиш;
ижтимоий мансублик, жамият ва маданий ҳаётда уларнинг барча шаклларида тўлиқ иштирок этиш;
турли хил маълумотлардан, шу жумладан жамиятдаги ишлар ҳолати тўғрисидаги маълумотлардан фойдаланиш;
қулай иш шароитлари, ижодкорлик ва ўзини ўзи англаш учун имконият яратиш, нисбатан қисқа иш куни, одамга турли хил машғулотлар учун этарли бўш вақт қолдириш.
Жаҳон иқтисодиётининг узоқ муддатли ўсиш анъанаси кўп жиҳатдан алоҳида миллий иқтисодиётлар ривожланишининг ўзига хос рақобатдош афзалликлари ва чекловлари билан белгиланади. Мамлакатларнинг рақобатбардошлик имкониятларидаги давом этаётган ўзгаришлар жаҳон иқтисодиётида етакчи давлатларнинг ўзгаришига олиб келмоқда. Сўнгги йиилларда иқтисодий ўсиш омиллари ўзгариб бормоқда, миллий иқтисодиётларнинг ўсишига янги чекловлар шаклланмоқда. Иқтисодиёти ривожланган мамлакатлар бозорининг турли имтиёзлар билан тўйинганлиги, аҳолининг узоқ муддатга қисқариши, пенсия ёшидаги аҳолининг салмоқли қисми, асосий эҳтиёжларнинг юқори даражада таъминланиши жорий ички талабни чеклайди, демакки, ривожланган иқтисодиётлар ўсиш суръатларини ҳам чеклайди.
Ялпи жаҳон маҳсулотининг ўсиш динамикаси (GWP) сўнгги 50 йил ичида секинлашди. Жаҳон миқёсида бугунги кунга қадар тўпланган ишлаб чиқариш қувватларининг ҳажми ялпи талабнинг мавжуд даражасидан ошиб кетди. Ривожланган мамлакатларнинг молия муассасалари томонидан монетар омиллар орқали иқтисодий ўсишни барқарорлаштиришга уринишлар ўрта ва узоқ муддатли истиқболда ўз муваффақиятсизлигини кўрсатиб, глобал миқёсда молия секторининг фаолияти учун катта харажатларга олиб келмоқда.

Замонавий иқтисодий ўсишдаги асосий чеклов унинг иқтисодий бўлмаган ўсишга (иқтисодий ўсиш) ўтиш имкониятидир, бунда иқтисодий ўсишни таъминлаш учун кетадиган харажатлар эвазига кўриладиган иқтисодий зарар миқдори билан унинг чегаравий фойдалилигидан ошиб кета бошлайди. Бу фаразни ривожланган мамлакатларда ялпи талабни кенгайтиришга қаратилган, табиий ресурслардан самарасиз фойдаланишга олиб келадиган иқтисодий сиёсатнинг оқибатлари тасдиқлайди.
Атроф муҳитга зарарли таъсир қиладаган чиқиндилар ўша ҳудуднинг иқтисодий фаолиятига боғлиқлиги аниқ.



Чизмада мамлакатлар ЯИМнинг QWPдаги улуши ва энг кенг тарқалган ҳавони ифлослантирувчи моддалар (углерод оксиди, азот оксиди, метан ва олтингугурт гексафторид) чиқиндлари ўртасидаги умумий муносабат акс эттирилган.
Иқтисодий ўсиш жараёнида инсоннинг атроф-муҳитга таъсирининг ҳажми ва динамикасини баҳолашда ягона ёндашуви мавжуд эмас. Кўпгина тадқиқотчилар бундай таъсирнинг кучи аста-секин ўсиб бораётганини таъкидлайдилар.

Сиёсий ривожланиш: тушунча ва мезонлар

Сиёсий ривожланиш муаммоси унинг глобал тушунчасида сиёсий жараённи таҳлил қилиш билан чамбарчас боғлиқ. “Сиёсий тараққиёт” тушунчаси 20-асрнинг иккинчи ярмида сиёсий ҳаёт динамикасини акс эттириш, унинг ўзгариши жараёнларини белгилаш маысадида илмий муомалага киритилди.
Сиёсий тараққиёт иқтисодий, ижтимоий ва бошқа ижтимоий жараёнлардан кўп жиҳатдан фарқ қилади. Биринчидан, сиёсий ривожланиш орқага қайтарилмайди. Иккинчидан, сиёсий тараққиёт ўзининг мустақил мезонлари (кўрсаткичлари) билан тавсифланади. Учинчидан, умумий мезонлар мавжуд бўлганда сиёсий тараққиёт жараёни турли ижтимоий-сиёсий тизимларда бир хил бўлиши мумкин эмас.
Сиёсий ривожланиш - бу сиёсий тизимнинг ижтимоий мақсадларнинг янги қонуниятларига доимий ва самарали мослашиш ва давлат ва жамият ўртасидаги мулоқот каналларини таъминловчи янги институтларни яратиш қобилиятининг ошиши.
Сиёсий ривожланиш мезонлари масаласи муҳим. Америкалик сиёсатшунос Л. Пай ўзининг "Сиёсий ривожланиш концепцияси" асарида учта мезонни ажратиб кўрсатди: тизимли табақаланиш, тизимнинг «қобилияти» ва тенглик тенденцияси.
Сиёсий тизим институтларининг таркибий дифференциацияси одамлар фаолиятининг хилма-хиллиги ортиб бориши қонунининг амалга оширилиши ва янги манфаат гуруҳлари пайдо бўлиши муносабати билан ижтимоий муносабатларнинг мураккаблашув жараёнини акс эттиради. Сиёсий тизим янги талабларнинг пайдо бўлишига тез жавоб бериши ва бунинг учун у самарали, кучли таркибий табақаланиш ва сиёсий институтлар функцияларининг юқори ихтисослашувига эга бўлиши керак.
Иккинчи мезон - тизимнинг инновациялар, сафарбарлик ва омон қолиш қобилиятининг ошиши. Инновация қобилияти - бу янги муаммоларга мослашиш, янги импульслар ва кутилмаган вазиятларга мослашувчан жавоб бериш қобилияти.
Мобилизация қобилияти - бу жамият олдида турган муаммоларни ҳал қилиш учун ресурсларни (инсон, моддий) сафарбар қилиш қобилиятидир.
Омон қолиш қобилияти ривожланган сиёсий тизимнинг ўзига содиқ хатти-ҳаракатлар шаклларининг тарқалишини қўллаб-қувватлаб, ўзининг яшашини таъминлашга қодирлиги билан тавсифланади.
Сиёсий ривожланишнинг учинчи мезони тенглик тенденцияси билан боғлиқ. Бу халқнинг сиёсий фаолиятдаги иштироки, қонунларнинг умуминсоний хусусияти, давлат лавозимларига даъвогарларнинг билими, малакаси ва қобилиятидан келиб чиқиб «ёлланиши» билан тавсифланади.
Сиёсий ривожланиш мезонларидаги ўзгаришлар бир вақтнинг ўзида содир бўлиши шарт эмас. Шундай қилиб, тенглик тенденцияси сиёсий тизим «имконияти» нинг пасайишига олиб келиши мумкин. Иқтисодий ривожланиш ва миллий интеграцияни таъминлаш зарурати кўпинча чекланган сиёсий вакиллик ва гуруҳ манфаатларини ифодалашга олиб келади.

Глобаллашув нима

Глобаллашув - бу давлатлар ўртасидаги глобал интеграция жараёни. У иқтисодиёт, сиёсат, менежмент, маданият ва бошқа соҳаларда ўзини намоён қилиши мумкин.
Глобаллашув ўзаро боғланган тизим сифатида жаҳон иқтисодиёти таркибига таъсир кўрсатади.
Оддий мисол: халқаро меҳнат тақсимотининг амалга оширилиши. Компаниялар меҳнат харажатларини камайтириш ва фойдани ошириш учун ўз фаолиятини Жануби-Шарқий Осиёга кўчирмоқда.
Инсониятнинг иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ва маданий жабҳаларда ривожланиши глобаллашувсиз мумкин эмас, лекин бу жараён давлат суверенитети тамойилига зарар келтирмаслиги керак.
Шунинг учун кўпгина давлатлар бирлашишни фақат иқтисодий маънода кўриб чиқадилар, сиёсий интеграциянинг ҳар қандай шаклини чеклайдилар.
Ушбу тезиснинг тасдиғи: Евроосиё иқтисодий иттифоқи давлатларининг фаол иқтисодий интеграцияси ягона бозорни ўрнатди ва миграция тартибларини соддалаштирди. Шу билан бирга, ЕОИИга аъзо давлатлар сиёсий мустақиллигича қолмоқда.
Глобаллашувнинг ҳаёт соҳалари бўйича намоён бўлиши
Иқтисодиёт
Иқтисодиётда глобаллашув максимал миқёсга етди. Унинг намоён бўлишига мисоллар:
Халқаро меҳнат тақсимоти.
Давлатлар товарларнинг айрим гуруҳларини бошқа мамлакатлардан импорт қилади, чунки бу уларни ўзимизда ишлаб чиқаришдан кўра фойдалироқдир. Импортни молиялаштириш учун давлат бошқа тоифадаги товарларни экспорт қилади.
Миграция.
Бу одамларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш учун бошқа мамлакатларга кўчишини ўз ичига олади.
Капитал ҳаракати.
Инвесторлар жаҳон бозорида энг яхши иқтисодий шароитларни излайдилар ва фақат ўз мамлакатларида пул тежашга интилмайдилар.
Иқтисодий жараёнларни глобал ҳуқуқий тартибга солиш.
Хўжалик юритувчи субъектларнинг халқаро ўзаро муносабатлари қоидаларини ишлаб чиққан Жаҳон савдо ташкилотининг (ЖСТ) ташкил этилиши ана шундай тартибга солишга мисол бўла олади.
Сиёсат
Тўқнашувларнинг олдини олиш учун давлатлар халқаро институтлар ва тегишли ҳуқуқий тартибга солиш фойдасига ўз суверенитетларининг бир қисмидан воз кечишга қарор қилдилар.
Бунинг ёрқин мисоли, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ) ўз тартибга солишини давлатларнинг ўзаро муносабатларидан тортиб, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишгача бўлган ҳаётнинг кўплаб соҳаларини қамраб олади.
Глобал дунё сиёсатига таъсир кўрсатишнинг ёрқин мисоллари глобал муаммоларни муҳокама қилиш ва ҳал қилиш учун чақирилган мамлакатларнинг норасмий клублари: Катта эттилик ва Катта Йигирмаликдир.
Маданият
Маданиятдаги глобаллашув халқаро ишбилармонлик алоқаларининг кучайиши, миллий маданиятнинг айрим турларининг жаҳонда оммалашиши, халқаро туризмнинг ривожланиши, алоҳида маданият ва санъат асарларининг бошқа мамлакатларда глобал тарқалиши орқали намоён бўлади.
Маданиятга мисоллар: Стивен Кингнинг бутун дунё бўйлаб таржима қилинган китоблари, турли мамлакатлардаги Ду Солеил циркига гастроль сафарлари, Миланда Эрмитаж кўргазмаси.

Оффшоринг - бу компания томонидан ишлаб чиқариш фаолиятининг бир қисмини чет элда жойлаштириш. Кўчириш бош компания фаолиятининг бир қисмини хорижий филиалларга ўтказиш йўли билан компания ичидаги асосда амалга оширилади. Оффшоринг одатда операцияларни солиқ иқлими яхши ёки иш ҳақи паст бўлган мамлакатларга кўчириш орқали амалга оширилади.