Innovatsiya va intergatsiya

Savol va topshiriqlar
1. Didaktika haqida tushuncha?
2. Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Yan Amos Kom enskiy kabi mutafakkirlar didaktika 
haqida qanday fikrlar bildirganlar?
3. Didaktika kategoriyalari to'g'risida o'z fikringizni bildiring.
4. Didaktikaning obyekti va predmetini misollar bilan izohlang.
5. Didaktikaning vazifalari, uning tushunchasi va tarkibiy qismlari.
6. O'qitish jarayoniga noan’anaviy yondashish deganda nimani tushunasiz?
33

---

HI BOB. 0 ‘QUV JARAYONINI TASHKIL
ETISHNING SHAKLLARI
Ta’lim ijtimoiy hodisa b o iib . uning tarixi juda uzoqdir. Ta’lim 
kishilik jam ivati rivojining dastlabki daviiaridayoq katta rol o’ynagan. 
U to'plangan tajribalarnk dunyo haqidagi axborotlarni berish jarayonini 
ta ’m inlagan, insoniyatning faqat ijtimoiy rivojlanishiga emas, balki 
qiyin sharoitlarda yashay olishiga ham yordam bergan. Al-Forobiyning 
«Fan va aql-zakovat» asarida ta iim n in g tashkiliy m asalalalari o'quv 
fanlarini guruhlarga b o iib o’qitish. ularning tarbiyaviy m ohiyatini ochib 
berish masalalari yoritilgan. Uzluksiz rivojlangan jam iyatda taiim n in g
m ukam mal jam oa shakli, y aiii dars m ing yillar m obaynida vujudga 
kelgan. Y.A.Komenskiv «Buvuk didaktika» asarida tarbiyaning oldingi 
barcha tajribalarini umumlashtirdi. sinfning dars tizim ida ta iim n in g
asosiy didaktik prinsiplarini izchil ifodaladi. O'sha zamondan buy on 
350 yil o’tdi. Shuncha vaqt m obaynida darsning tashkiliy shakllari 
ham. ta iim n in g m etodlari ham uzluksiz takom illashib bordi. Xalq 
m aktablari tashkil topganidan boshlab o'qituvchi va o'quvchiiarning 
o'zaro hamkorligi hamda o'zaro munosabati m uam molari ham vujudga 
kelgan. M aium k i, o'qituvchm ing bilimi uning darsdagi va uydagi fao­
liyatining xarakteriga bevosita bogiiqdir, faoliyatsiz bilim lar ham 
boim aydi. O'qituvchi ajoyib vo'sinda dars o'tishi. lekin bu darsning 
natijasi muayyan o'quvchi uchun hech narsaga arzimasligi mumkin. 
Shu larga ko’ra. o'qituvchi o'zini ana shunday o'quvchining o'rniga 
qo'ya bilishi, uning darsdagi faoliyatini va unga m aktabda butun o'qish 
davridagi m unosabatini tasavvur qilishi g'oyat muhimdir. Zotan tarbiya 
va ta’lim asta-sekin amalga oshadi hamda o'quvchiga barcha darslar 
majmuyi qanday ta’sir etishiga. o’quvchi o'qituvchi rahbarligida ongli 
va faol bajaradigan ishlarning hajmi hamda m untazam ligiga bogiiqdir. 
O ’qituvchining vazifasi - darsda tafakkur va faoliyatning ana shu 
turlarini eng to’g i i uyg*unlashtirishdir. Binobarin. bunday uvg'unlik 
dars samaradorligini oshirishning m uhim omilidir. O'qituvchi dars
34

---

muammolariga to'g'ri yondashishi uchun ta iim jarayonining asosiy 
kom ponentlarini bilishi, ularning o'zaro b ogiiqligi va bir-biriga ta'sirini 
tushunishi lozim. Obyektiv m avjudlikning mohiyatini bilishi ta iim n in g
m aqsadlaridan biridir. T aiim d a bilim larni o'zlashtirish jarayoniga quyi­
dagi komponentlar kiradi:
1. Hodisalarni. narsalarni kuzatish, axborotlarni idrok etish.
2. Olingan axborotlarni tahlil qilish (bilim larning xarakterli belgi- 
larini aniqlash, taqqoslash, ko'chirish, birinchi jarayonda olingan axbo­
rotlarni o'zgartirish va unda olingan axborotlar doirasidan chiqish).
3. Eslab qolish.
4. Ishlar, um um lashtirishlarning to'g'riligini tekshirish hamda 
baholash.
Umuman aytganda, ta iim n i boshqarish o'qituvchi o'qish jarayoni­
ning asosiy strukturasi, elementlari, xususan, o'quv materialining m az­
muni, ta iim metodlari, faoliyat usullari, shakllari va vositalari to'g'ri 
amalga oshuvini hamda o'zaro ta’sirini tain inlash dan iboratdir.