deb xulosa chiqaradi. Turli mualliflar tomonidan taklif qilingan bu
bosqichlar, asosan, tafsilotlari tomonidangina farqlanib, umumiy ko4ri-
nishda ularni taxminan quyidagicha tasavvur qilish mumkin:
Birinchi bosqich (ongli ish)— tayyorgarlik - yangi g'oyani yalt etib
paydo bo'lishidan oldin bajariladigan alohida faoliyat holati.
Ikkinchi bosqich (anglab yetilmagan ish) - pishib yetilish - mu-
ammoni «yechish» ustida bajariladigan anglanmagan ish. yo'naltiruvchi
g'oyaning inkubatsion davri.
Uchinchi bosqich (anglanmagan holatni
anglangan holatga aylan-
tirish) - ilhomlanish - anglanmagan ish natijasida ong doirasiga
kashfiyot g'oyasining dastlabki - gipotetik holda tushunishi.
To4rtinchi bosqich (ongli ish) - g'oyani rivojlantirish, uni oxirgi
ko'rinishda rasmiylashtirish va tekshirish.
Yuqorida aytilganlardan ijodiy fikrlashning intuitiv fikrlashdan
farqi birmuncha oydinlashadi. Xo4sh, unda ijodiy fikrlashni fikrlashning
boshqa turlari bilan o4xshashligi ham bormi?Ijodiy fikrlash, eng avvalo,
bu, tanqidiy fikrlash kabi mustaqil fikrlashdir.
Fikrlash mustaqil
boigandagina u ijodiy fikrlash b o ia oladi, Hech kim birov uchun ijodiy
fikrlab bera olmaydi. 0 4quv jarayonida talabalar uchun mustaqil fikrlash
va оЧа murakkab masalalarni ham mustaqil hal qilishga imkoniyat
yaratish zarur.
Ikkinchidan, olingan axborot ijodiy fikrlash uchun boshlang'ich
nuqta bo'lib, aslo oxirgi bekat vazifasini o'tamasligi zarur. Boshqacha
aytganda, ijodiy fikrlash axborot, dalillarni olishdan boshlanadi.
Yangi
bilimlar ijodiy fikrlash uchun intilishni paydo qiladi. Ba'zida aytiladigan
«Bo4sh kalla bilan o4ylab bo'lmaydi»,— degan ibora shu yerda juda
o'rinli. Chunki o4ylash uchun kallada biror narsa bolishi shart. Ijodiy
fikrlashdek murakkab fikr yuritish uchun dalillar, g'oyalar, mavzular,
nazariyalar, maiumotlardan iborat tog'dek «xom ashyo»ni qayta ishlash
zarur.
Uchinchidan. ijodiy fikrlash masalani qo4yish
va yechiladigan
muammoni aniqlashtirishdan boshlanadi.
1
Ixtiroviy masalalar yechish bo'yicha to'plangan tajribani va fikr
lash nazariyalarini tahlil qilish ijodiy fikrlashning asosiy prinsiplarini
shakllantirish va ijodiy fikrlashga o'rgatishning psixologik-pedago-
161
gik metodlarini ishlab chiqishga imkon beradi. Rivojlangan ijodiy
fikrlashsiz insoniyat XXI asrda yashay olmaydi. Bu prinsiplar
quyidagilardan iborat:
1. Talabalarni maqsadga erishishning turli yoilarini qidirish,
soiigra eng yaxshisini tanlashga o'rgatish.
2. Talabalarni vetarli miqdorda qollanm alar va mashqlar to'plamlari
bilan taininlash.
3. Zarur savollarni berishga va muammoning
m a v ju d lig in i aniq»
lashga
oTgatish,
4. Talabalarni har qanday sezgilar va
emotsiyalarni fikrlashning
muhim tashkil etuvchilari. deb qarashga o\rgatish.
5. Talabalarni eng avvalo ijodiy jaravonning cvzidan qoniqish hosil
qilayotganlarini kuzatayotib. original va foydali g4oyalarini rag'bat-
lantirish. Talabalarga o'z g'oyalarini qadrlanishini anglab у etish lar iga
yordamlashish.
6.
Talabalarga nostand art vaziyatlarda vechimlar izlashni
t a k l i f
qilish.
Muvaffaqiyatsizlikka uchraganda
iz c h illik n in g n a m o y o n
boiishi
muhimligini isbotlash.
7. Talabalarga yechimlarni izlashning rejasini tuzishni taklif qilish.
8. Haddan tashqari tez yorliq yopishtirishdan,
masalani oldindan
rnaiurn masalalar toifasiga kiritishdan va shoshilib qaror qabul qilish-
dan qochish. Chunki. bu asosiy muammodan ogishlarga va fikrlash
egiluvchanligining yo'qolishiga olib keladi
9. Talabalarni fikrlashning muhim elementlari sifatida sezgi va
emotsiyalarni boshqarishga ovrgatish.
10. G'oyalarni generatsivalash uchun hamda ularni obyektiv va
ratsional lash uchun sharoit v aratish.
11. «Boiishi mumkin» va «bolishi kerak» iboralarini farqiagan
holda keskin qarorlar chiqarish.
12. Talabalarda
uzluksiz alternativ izlanishga, yangi yondashuvlarga
va vangi g'oyalarga moyillikni shakllantirish.
Bundan tashqari, ijodiy yondashuvning yangi g'oyalarini qabul
qilish va mustahkamlanish jarayonini yengillatishga yordam beruvchi
bir nechta asosiy qoidalarga ham amal qilish lozim. Barcha narsalar
juda sodda bolishi kerak.
162
