|
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.Атабаева .Х.Н, Исраилов.И.А.Умарова.Н Соя марфология биология
етиштириш техналогияси 2011,11 бет.
2.Атабаева Х.Н. – Соя. – Т. Миллий энциклопедия, 2004, 95-бет.
3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., Колос, 1985г.
4. Нурматов Ш., Мирзажонов Қ. ва бошқалар. “Дала тажрибаларини
ўтказиш услублари” (ЎзПИТИ, 2007) Б.8-51.
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
243
МОШ (Phаseolus аиrеиs Piper) НИНГ НАВ ТАНЛОВ КЎЧАТЗОРИДА
ЎТКАЗИЛГАН ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИНИ ЎРГАНИШ
Идрисов Хусанжон Абдужабборович
қ.х.ф.ф.д (PhD) ўқитувчи
Нурматов Умарали Омонбоевич
ўқитувчи
Фарғона Давлат Университети
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги ПФ-5742-
сонли «Қ
ишлоқ хўжалигида ер ва сув ресурсларидан самарали
фойдаланиш чора-тадбирлари тў
ғ
рисида
»ги Фармонида замонавий усуллар
асосида мамлакат озиқ-овқат таъминоти барқарорлигига эришиш учун янги
серҳосил қишлоқ хўжалиги экинлари навларини, уларнинг бирламчи
уруғчилигини яратиш бўйича илмий-тадқиқотлар олиб борилиши ва уларнинг
натижаларини ҳаётга татбиқ этилишини таъминлаш кўрсатилган [1].
Шунингдек, мамлакатда озиқ-овқат хавфсизлигини янада мустаҳкамлаш,
аграр секторнинг экспорт салоҳиятини ошириш, қишлоқ хўжалик экинларининг
юқори маҳсулдорликка эга, касаллик ва зараркунандаларга чидамли, маҳаллий
тупроқ-иқлим ва экологик шароитларга мослашган янги селекция навларини
яратиш ва ишлаб чиқаришга жорий этиш бўйича долзарб вазифалар белгилаб
берилган.
Мош экинидан юқори сифатли навларини яратиш ва улардан мўл ҳосил
олиш аҳолининг сифатли, тўйимли оқсилга бой маҳсулотларига бўлган
талабини
қондиришга,
чорвачилик
ва
паррандачилик
соҳаларини
ривожлантиришга, шунингдек, фермер хўжаликларининг иқтисодий аҳволини
яхшилашга олиб келади.
Республикамиздаги экилаётган айрим мош навларида ҳосилдорлик, дон
сифат кўрсаткичлари ва морфологик хусусиятларига кўра бугунги кун
талабларига жавоб бермаслиги кузатилмоқда. Бунинг сабаби ҳозирги кунда
экилаётган айрим мош навлари ташқи муҳит шароитларига мослашмаган
бўлиб, зазаркунандалар ва касалликлардан кучли зарарланади, шу билан бирга
етиштирадиган мош навлари морфологик хусусиятлари (ўсимликнинг бўйи,
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
244
биринчи
дуккакнинг
жойлашиши,
дуккакларнинг
чатнаб
кетиши)
механизациялар билан йиғиштиришга умуман мослашмаганлигидир.
Олиб
борилган
илмий-тадқиқотлар
натижасида
аниқланишича
механизмлар билан йиғиб олишга мослашган, тик ўсадиган, қимматбаҳо
хўжалик белги ва хусиятларига эга бўлган мош навлари йўқлигини кўрсатди.
Янги навларни яратиш ишларини узлуксиз давом эттириш, нав алмаштиришни
йиллар бўйича босқичма-босқич янгилаб туриш юқори ҳосилдорликни
таъминлаши исботланган [2].
Глобал иқлим ўзгариши (ҳаво ҳароратининг ошиши) суғориладиган
ерларнинг тупроқ-иқлим шароитларига ва механизмлар билан йиғиб олишга
мослашган, тик ўсадиган, биотик ва абиотик стрессларга чидамли, оқсил
миқдори юқори бўлган асосий ва такрорий экин сифатида экиладиган
навларини яратиш учун илмий-тадқиқот ишларини олиб боришни талаб этади.
Илмий изланишлар Шоличилик илмий-тадқиқот институтининг тажриба
майдонининг 13 карта 1- чек (0,50 га) майдонида олиб борилди.
Тажриба участкаси Тошкент вилоятининг жанубий шарқий қисмида,
Тошкент шаҳридан 15 км узоқликда Чирчиқ дарёсининг чап қирғоғида
географик ўрни бўйича Гринвич шкаласида 69
0
18’ Шарқий узунликда ва 41
0
20’
Шимолий кенгликдаги текисликларда жойлашган.
Тажриба майдонидаги тупроқ қатлами ўтлоқи ботқоқ, лойсимон қумоқ
тупроқдир. Маълумки, бўз тупроқлар қатламларга кам табақаланган бўлиб,
гумуснинг камлиги билан характерли, бу ўтлоқи ботқоқ тупроқларда
бўладиган ўзига хос рангидан ҳам кўриниб туради.
Шоличилик илмий-тадқиқот институти тажриба хўжалигининг ҳайдов
қатлами 0-30 ва 0-40 см, ҳайдов қатламидан пастда 30-40 см қалинликда гель
қатлами, 60-70 см чуқурликда қумли ва майда тошлардан иборат қатлам
жойлашган.
Мошнинг нав танлов кўчатзорларида фенологик кузатувлар ўтказилди.
Бунда мошнинг ўсув давридаги асосий: униб чиқиши, ғунчалаш, гуллаш,
дуккак ҳосил қилиш ва пишиш фазалари кузатилди ва амал даврининг
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
245
давомийлиги аниқланди. Нав танлаш кўчатзорида кўчат қалинлиги (униб
чиққанда ва ўрим-йиғимдан олдин) аниқланди. Биометрик кўрсаткичлар
аниқланди. Олинган боғламларда ўсимлик бўйи, пастки дуккак жойлашиши,
шохлар сони, бир ўсимликдаги дуккак сони, дон вазни, 1000 та дон оғирлиги
аниқланди. Ҳар бир намунанинг ҳосили аниқланди. Бунинг учун ҳар
намунанинг ҳосили ўриб олинди, янчилди, тортилди. Олинган натижаларда
ҳосилдорлик кўрсаткичлари Б.А. Доспехов қўлланмаси асосида таҳлил
қилинди[4].
Тажриба ўтказилган майдонлардаги агротехник тадбирлар Ўзбекистонда
дуккакли дон экинларини етиштириш бўйича тавсияномаси ва институт
олимлари томонидан ишлаб чиқилган услубий кўрсатмалар асосида олиб
борилди ва агротехник тадбирлар қуйидагича бажарилди. Тажриба майдонини
25-30 см чуқурликда кузги шудгорланди. Баҳорда ер нотекис жойлари
текисланди, мола, борона, чизел қилинди. Сифатли тозаланган ва сараланган
уруғлар экилди. Алмашлаб экиш тизими қўлланилди, ўтмишдош экин шоли.
Экиш қўлда ўз вақтида муқобил муддатда ўтказилди. Ўсимликларда кўчат
қалинлиги таъминланди. Суғориш ишлари ўз вақтида ва меъёрида бажарилди.
Ўсимликларни бегона ўтлардан тозалаш учун 3 марта культивация ва 2 марта
чопиқ ишлари бажарилди.
Нав танловнинг асосий вазифаси дастлабки нав синаш асосида ажратиб
олинган ва бошқа селекция муассасаларида яратилган энг яхши навларга нисбатан
биологик, хўжалик белги ва хусусиятларга эга бўлган янги навларни давлат нав
синашига ўтказишдан иборат. Шунинг учун нав танлов асосий нав синаш
ҳисобланиб, катта нав синаш ҳам дейилади. Бу нав синовда экин агротехникаси
шу худудда қабул қилинганидек бўлади. Одатда 4-6 қайтариқли қилиб
жойлаштирилади, пайкалчалар майдони донли экинлар учун 50-100 м
2
бўлади.
Ҳар 5-10 нав дан кейин стандарт (андоза) экилади. Нав танлов синаши уч йил
давомида ўтказилади. Стандартга нисбатан таққослаш натижаларига кўра, нав-
намуналар Давлат нав синашига юборилади.
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
246
Do'stlaringiz bilan baham: |
