|
Adabiyotlar ro’yxati
1.
www.Encyclopedia2.thefreedictionary.com./realism-in-literature
2.
Rowling J.K. Harry Potter and the Chamber of Secrets. – London:
Bloomsbury Publishing PLC, 1998. p.186.
3.
Rowling J.K. Harry Potter and the Sorcerer’s Stone. – London: Bloomsbury
Publishing PLC, 1997. p.42.
ANGLIYA BOLALAR ADABIYOTINING RIVOJLANISHI
Saidova Nozima Axrorovnа
Katta o’qituvchi
Toshkent davlat yuridik universiteti
Bolalar adabiyoti bir yoshdan 16 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchumo‘ljallangan
adabiy asarlar, nasr, nazm, drama hamda ilmiy asarlar hisoblanadi.
Bolalar va o‘smirlar adabiyotini uch asosiy guruhga bo‘lish mumkin:
1)
Bolalar folklori;
2)
Aynan bolalar uchun mo‘ljallanmagan asarlar—bunda vaqt o‘tgani sari
ma’lum asarlar kattalar adabiyotidan bolalar adabiyoti tomon ko‘chib o‘tadi;
3)
Bolalar uchun maxsus yaratilgan asarlar. [1]
Bolalar va kattalar adabiyoti orasidagi aloqa juda murakkab hodisa sanaladi.
Asrlar ilgari bolalar adabiyoti umumiy adabiyotning alohida tarmog’i emas, balki
“katta adabiyot”
2
ning ikkinchi darajali tarmoqchasi hisoblanardi. Bolalar kattalar
uchun yaratilgan asarlarni o‘qir, ota-onalarining kitoblarini mutolaa qilardilar. Vaqt
o‘tgani sayin “Robinzon Kruzo”, “So‘nggi Mohikan” kabi kattalar uchun
mo‘ljallangan asarlar bolalar jovonidan joy ola boshladi. Ushbu kitoblarning ba’zilari
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
123
asl holida o‘qilsa, ba’zilari zamonaviy adiblar va shoirlar tomonidan bolalar uchun
maxsus qisqartirilgan.
Bolalar adabiyotining asosiy xususiyatlari quyidagilar:
•
Asarlar bolalar psixologiyasini hisobga olgan holda yoziladi. Muallif
bolalarning qiziqishlaridan kelib chiqib, bolalar ko‘p ishlatadigan so‘zlardan
foydalanib, bolalarning e’tiborini va qiziqishini uyg’otadigan qilib yozadi;
•
Bolalar qisqa va lo‘nda asarlarni yaxshi ko‘radi va uzoq tasvirlashlardan
qochadi. Ularni qiziqtiradigan asosiy savol “keyin nima sodir bo‘ladi?”;
•
Bolalar uchun qahramonlarning qaysi axloqiy guruhga mansubligi aniq
belgilangan bo‘lishi kerak—qaysi qahramon yaxshi-yu qaysi biri yomon, qaysi ijobiy
va qaysi salbiy, rostgo‘y yoki yolg’onchi kabilarni bola aniq bilishi kerak;
•
Bolalar asarlardagi qahramonlar ham o‘zlarining yoshida bo‘lishini
istaydilar. Ular yoshi kattalar haqida o‘qishni, ularning yo‘l boshlashini
xohlamaydilar. Shaxslantirilgan hayvonlar va o‘yinchoqlar ham bolalar orasida
mashhur;
•
Bolalar dunyoni faqatgina so‘zlar orqali emas, balki rasmlar, ovozlar,
ta’m va harakatlar orqali sezadilar. Shuning uchun ular ushbu hissiy birliklarning
o‘zlari o‘qiydigan asarlarda ishtirok etishini istaydilar. Bolalar aniq tasavvurlar,
suratli kitoblar va qiziqarli grafikli matnlarni yoqtiradilar;
•
Bolalar kitoblarining tili bolalarning og’zaki so‘zlashuvda ishlatadigan
so‘zlariga asoslanadi. Bunda gaplar oddiy qurilishga ega;
•
Bolalar uchun eng tabiiy va muhim mashg’ulot—bu o‘yin. Bolalarning
o‘yinlari fantastika va tasavvurga asoslangan bo‘lganligi sababli, ular kitoblarda ham
shunga o‘xshash narsalarni o‘qishni xohlaydilar.
[2]
Kitobxonlarning yoshiga ko‘ra bolalar adabiyoti 4 asosiy guruhga bo‘linadi:
-dastlabki kitobxonlar;
-yosh kitobxonlar;
-bo‘limli kitoblar;
-yoshi katta bolalar uchun mo‘ljallangan kitoblar.
Hozirgi vaqtda bolalar adabiyotini o‘rganish turli xil nazariyalar yaratilishiga
asos bo‘ldi. Bular qatoriga:
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
124
•
Bolalar uchnu yozilgan va ular tomonidan o‘qiladigan kitoblarni ma’lum
bir millatning, xalqning tarixi va madaniyatining ajralmas qismi sifatida o‘rganish;
•
Bolalar adabiyotini butun bir millat adabiyotining maxsus qismi sifatida
o‘rganish; [3]
•
Bolalar adabiyotini estetik va adabiy ta’limning asosiy tarkibiy qismi,
bolalarning go‘zallikni tushunish va his etishdagi muhim ko‘prik sifatida o‘rganish;
•
Bolalar adabiyotini til o‘qitishning bir quroli sifatida o‘rganish. Bu
metod nafaqat kichik she’riy parchalar, ertaklar, hikoyalar orqali ona tilini
o‘rgatishda, balki yosh til o‘rganuvchilarga chet tilini o‘rgatishning ajralmas qismi
sifatida ham foydalanilmoqda. [4]
“Qo‘pol qilib aytadigan bo‘lsak, XVII asrgacha Angliyada bolalar uchun
kitoblar mavjud bo‘lmagan bo‘lsa, XVII asrning o‘zida bunday kitoblar soni sanoqli
edi. O‘quv kitoblari, shuningdek, xulq-atvor qoidalariga bag`ishlangan nasihat
kitoblari bir talay bo‘lsa ham, ularning hech biri bolalarda kitob o‘qishdan rohat
hissini uyg`otmas, aksincha, ularda oldilarida turgan vazifa va xato qilishdan
qo‘rqish hissinigina keltirib chiqarardi. Faqat XVIII asr yarmiga kelibgina bolalar
kitoblari ingliz adabiyotining ko‘zga ko‘rinmas qatlamidan alohida, mustaqil
adabiyot sifatida ajralib chiqdi”. [5]
XX asrda ham bolalar adabiyoti gullab yashnashda davom etardi. Bu asrga
kelib bolalar adabiyotida yangi janrlar paydo bo‘lib, rivojlanib bordi. Bolalar uchun
yozilgan fantastik asarlar sirasida Frank Baumning“Wonderful Wizard of Oz”
(“Ozlik ajoyib sehrgar”), A.A.Milnning “Vinni Puh”, P.L.Treverning “Mary
Poppins” (“Meri Poppins”), J.R.R.Tolkinning “Hobbit”, S.S.Lyuisning “Narniya”
seriyalari, E.B.Uaytning “Charlotte’s Web” (“Sharlottaning to‘ri”),
J.K.Roulingning “Garri Potter” va boshqa ko‘plab asarlarini keltirishimiz mumkin.
XX asrning eng mashhur va ta’sirli kitoblariga Beverli Klirining oddiy bolalar
hayotini tasvirlovchi romanlarini kiritishimiz mumkin.
1960-90 yillarda bolalar adabiyotida “ijtimoiy muammolarni qamrab olgan”
asarlar paydo bo‘lib, ular o‘lim, giyohvand moddalar, krizis, atrof-muhit, ayollar
erkinligi kabi masalalarni ko‘tarib chiqqandi. Yana ushbu davrda bolalar tomonidan
yozilgan asarlar ham shuxrat qozondi. Bunday asarlar safiga butun dunyo bolalari
tomonidan yozilgan she’rlarni o‘zida jamlagan Richards Lyuisning “Miracles” (
“Mo‘jizalar”) she’riy to‘plamini kiritishimiz mumkin. XX asr davomida Yevropa,
Osiyo va Afrikaning turli mamlakatlarida paydo bo‘lgan ertaklar butun dunyoga, shu
bilan birga Angliyaga ham yoyiladi.
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
125
1922-yilda bolalar adabiyotida eng mashhur asarni taqdirlash uchun Frederik
Melsher tomonidan Nyuberi medaliga asos solindi. Butunjahon bolalar kitobi
mukofoti Hans Kristian Andersen nomi bilan birinchi marta 1970-yilda amerikalik
Moris Sendakga bolalar adabiyotiga qo‘shgan hissasi uchun berildi. Uning “Where
the Wild Things Are” (“Yovvoyi narsalar qayerda”) asari umumxalq sovriniga
sazovor bo‘ldi hamda ushbu asarga javob tariqasida “In the Night Kitchen” (“Tungi
oshxonada”) va “Outside Over There” ( “Ana u yerda”) asarlari paydo bo‘ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
