INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM
96
қ
илиш,
ҳ
ужжатларда акс эттирилган
қ
иймат кўрсаткичларини ўрганиш,
номоддий активлар кирими, эскириш
ҳ
исоблаш ва
ҳ
исобдан
чи
қ
арилишига доир муомалаларнинг бухгалтерлик
ҳ
исобида тў
ғ
ри акс
эттирилиши;
номоддий
активларнинг
ҳ
а
қ
и
қ
атда
мавжудлигини
инвентаризация
қ
илиш; номоддий активларни
ҳ
исобга олиш ва унинг
ҳ
у
қ
у
қ
ий жи
ҳ
атдан тў
ғ
ри расмийлаштирилганлиги
ҳ
а
қ
идаги хулосаларни
умумлаштириш ва ани
қ
ланган хато камчиликларни тузатиш бўйича
тадбирлар белгилаш.
Номоддий активларни аудиторлик текширувидан ўтказишдан
ма
қ
сад – бухгалтерия
ҳ
исоботи «номоддий активлар» моддасининг
ишончлилик даражаси тў
ғ
рисида фикр шакллантириш ва корхонада
қ
ўлланилаѐтган номоддий активларни
ҳ
исобга олиш услуби
ҳ
амда
соли
ққ
а
тортиш
билан
бо
ғ
ли
қ
муомалаларнинг
Ўзбекистон
Республикасида амал
қ
илаѐтган
қ
онунчиликка мувофи
қ
лигини
ани
қ
лашдан иборат.
Номоддий активлар аудити жараѐнида
қ
уйидагилар амалга
оширилади:
1. Номоддий активлар мавжудлиги устидан назорат ўрнатилишини
ани
қ
лаш (мулкий объектларни номоддий активлар
қ
аторига олиб
боришнинг
тў
ғ
рилиги;
мавжудлигини
ва
муомалаларни
ҳ
ужжатлаштиришнинг тў
ғ
рилигини текшириш; номоддий активларни
ба
ҳ
олашнинг тў
ғ
рилигини текшириш; инвентаризация
қ
илиш;
ҳ
исобот
кўрсаткичларининг синтетик ва аналитик
ҳ
исоб маълумотларига
мослигини ани
қ
лаш);
2. Синтетик
ҳ
исобни юритиш, номоддий активларнинг кирими ва
чи
қ
имига доир муомалаларни соли
ққ
а тортишнинг тў
ғ
рилигини
текшириш
(номоддий
активлар
кирими
ва
чи
қ
имига
доир
муомалаларни синтетик
ҳ
исоб регистрларида акс эттирилиши;
номоддий активлар киримга олиниши ва чи
қ
им
қ
илинишига доир
муомалаларни соли
ққ
а тортиш масалалари);
3. Номоддий активларга амортизация
ҳ
исоблаш ва
ҳ
исобда акс
эттириш (фойдали хизмат муддатини белгилашнинг асосланганлиги;
амортизация
ҳ
исоблашда
қ
ўлланилган усулларнинг
қ
онунийлиги ва
асосланганлиги;
амортизация
ажратмаларининг
ҳ
исобда
акс
эттирилиши).
Ю
қ
орида келтирилган масалалр бўйича етарли маълумотга ега
бўлиш аудиторга номоддий активлар
ҳ
исобининг
ҳ
олатини муста
қ
ил
INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM
97
ба
ҳ
олаш ва
қ
оидабузарликлар
ҳ
амда амалдаги
қ
онунчилик ва
белгиланган
қ
оидалардан четга чи
қ
ишларни ани
қ
лашга имкон беради.
Номоддий активлар
қ
уйидаги сабабларга кўра
ҳ
исобдан
чи
қ
арилади:
1.
тўли
қ
амортизацияланганда;
2.
қ
исман амортизацияланганда;
3.
сотилганда;
4.
текинга берилганда;
5.
ва устав сармоясига
қ
ўшилганда.
Бу ―Номоддий активлар‖ бухгалтерия
ҳ
исоби миллий стандартининг
47-48 бандларида ўз ифодасини топган.
Номоддий активларнинг
ҳ
исобдан чи
қ
арилишнинг молиявий
натижалари балансдаги ва соли
ққ
а тортиладиган фойданинг
ми
қ
дорига бевосита таъсир кўрсатади.
Номоддий активлар
ҳ
исобдан чи
қ
арилганда
ҳ
исобдан чи
қ
ариш
далолатномаси (НМА-3 шакл) тузилади. Уни
ҳ
ужжатда номоддий
активларни хўжаликдан чи
қ
иш сабаби, баланс
қ
иймати, амортизация
меъѐри, амортизациянинг жами
қ
иймати кўрсатилади. Номоддий
активлар белгиланган хизмат муддатлари давомида амортизацияланиб
боради ва хизмат муддати тугагандан сўнг тўли
қ
амортизацияланиб
ҳ
исобдан чи
қ
арилади.
Бу
активлар
бош
қ
а
активлардан
фар
қ
ли
ўларо
қ
тўли
қ
амортизациялангандан сўнг улардан
қ
айта фойдаланилмайди ва
қ
олди
қ
қ
иймати нолга тенг бўлади
Номоддий активлар тўли
қ
амортизацияланганда
ҳ
исобдан чи
қ
ариш
қ
уйидаги бухгалтерия ѐзувлари ор
қ
али амалга оширилади:
Дебет: 9220 ―Бош
қ
а активларнинг сотилиши ва турли чи
қ
ими‖ счѐти
Кредит: 0410-0490 ―Номоддий активлар‖ счѐти.
Номоддий активлар хизмат муддати давомида
ҳ
исобдан
чи
қ
арилиб, учинчи бир юридик шахсларга сотилганда олинган даромад
ѐки зарар номоддий активнинг баланс (
қ
олди
қ
)
қ
иймати ўсишидаги
тафовут сифатида белгиланади. У ―Молиявий натижалар тў
ғ
рисидаги
ҳ
исобот‖ да (2-шакл) даромад ѐки харажат сифатида тан олинади.
Счѐтлар режасига мувофи
қ
номоддий актив объектлари сотишдан
олинган даромад (фойда) ―Бош
қ
а активларнинг чи
қ
иб кетишидан
фойда‖ (9320) счѐтининг ―Номоддий активларнинг чи
қ
иб кетишидан
фойда‖ (9321) счѐтида
қ
уйидагича акс эттирилади:
Дебет: 9220 – ―Бош
қ
а активларнинг чи
қ
иб кетиши‖ счѐти
Do'stlaringiz bilan baham: |