Инновация: фан, таълим, технология

ЛИТЕРАТУРА 
1. Кажигалиева Г.А., Васенкова М.В. О принципах и методах технологии интер 
активного обучения русскому языку в средних общеобразовательных школах.
//Педагогика, 2015, № 2. 
2. Полат Е.С., Бухаркина М.Ю., Моисеева М.В., Петров А.Е. Новые педагоги 
ческие и информационные технологии в системе образования. М.: Академия, 2014. 
3. Антонова Е. С., Воителева Т. М. Русский язык: учебник для учреждений сред.
проф. образования. — М., 2014. 

---

68 
III. АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ, УЛАРНИ 
ТАЪЛИМДА ВА ХАЛҚ ХЎЖАЛИГИДА ҚЎЛЛАНИЛИШИ. 

IMITATSION MODELLARNING AFZALLIGI VA UNING CHET TILI
BILAN O`ZARO BOG`LIQLIGI 
 
O. Toshpo’latov* - Axborot texnologiyalari kafedrasi o’qituvchisi,
S. Madolimova** - o’qituvchi. 
*Andijon davlat universiteti, **Marhamat tumanidagi 42-maktab.
Jamiyat rivojlanish jarayonida o`zaro texnika taraqqiyoti hamda texnologiya asri juda 
katta omil hisoblanadi. Ushbu omillar orqali turli oqimlar mavjud bo`lib ular turli sohalarda 
faoliyat ko`rsatib kelinmoqda. Hozirgi paytda texnika taraqqiyoti judda tez suratda amalga 
oshirilib keminmoqda. Xususan ta`lim jarayonida oladigan bo`lsak o`qitish metodikasini 
takomillashtirishi hamda innovatsion texnologiyalarning rivojlanishi ta`lim sifatini oshirishiga 
sabab bo`lmoqda. Shulardan misol sifatida imitatsion medellarni misolqilishimiz mumkin. Chet 
tillar bo`yicha ta`lim muassasalar uchun yaratilayotgan elektron darsliklarning aksariyati 
umumta`lim maktablari va litsey kollejlarning o`quv rejasidagi predmetlarini qamrab olgan. 
Vaholanki, oliy ta`lim muassasalaridagi mavjud chet tillarini o`qitish fakultetlarining o`quv 
rejasida rejalashtirilgan predmetlardan elektron darsliklar yaratish va ularni ishlab chiqishda 
kompyuter imitatsion modellardan foydalanish masalalari hanuzgacha to`liq ko`rinishga 
yechilmagan. Ma`lumki chet tilini o`rganishda hozirgi paytda kompyuter imitatsion modellar 
juda samarali natijaga ega bo`lganligi sababli jarayon tezlashganligini ko`rish mumkin. Bunday 
tajribalar hozirda asosan o`rta – maxsus ta`limda ancha samarasini berilmoqda.
Oliy ta`lim muassasalari uchun yaratilgan tarmoqda faqat axborot resurslarini mavjudligi 
ushbu tarmoqdan samarali foydalanish uchun yetarli emas albatta. Til o`rganishda multimedion 
vositalardan foydalanishni eng avvalo uni boshlang`ich ta`limdan amalga oshirilishi maqsadga 
muofiq deb bilishadi, Maktabgacha ta`lim muassasalarida ingliz tilini o`qitishni tashkil qilish 
masalasi yotadi albatta. Chunki eng birinchi olingan boshlang`ich ta`lim sifatli hamda natijali 
bo`lishi kerak, chunki ta`limni sifati oshirish uchun ayniqsa 5 yoshgacha bo`lgan bolalarni ingliz 
tilini o`qitishda AKT asosida alifbodagi harflarni taqdimotlar ko`rinishida tashkil etishga e`tibor 
qaratish muhim ahamiyatga ega. Shuning bilan bir qatorda 5 yoshgacha bo`lgan bolalarga 
berilayotgan taqdimotlarni mantiqiy ravishda, uzluksiz va uzviy davom etdirib 1-sinfdagi 
bolalarga ingliz tili alifbosini o`qitishning AKT asosida tashkil qilish vositalarini yaratsih 
maqsadga muvofiqdir.
Imitatsion modellarning afzalliklari haqida ko`pgina tajribalar orqali ham tasdiqlangan. 
Ushbu tajribalar Respulikamizda ham amalga oshirilayotganini ko`rishimiz mumkin. Ushbu 
modellar tushunishni, ma`lumotlarni ko`rish orqali qabul qilishni, eshitish orqali ma`lumotlarni 
o`ziga qabul qilish imkoniyatlarini beradi. Quyidagi misollarni ingliz tili darslarida misol keltirib 
olishimniz mumkin. Bunda chet tilini boshlang`ich sinf o`quvchilari uchun yaratilgan o`quv 
adabiyotlarni AKT ning dasturiy vositalari asosida multimediyali elektrondarslik ko`rinishida 
ishlab chiqish va ular asosida dars jarayonini tashkil qilish berilayotgan o`quv materilallarini 
oson va qulay o`zlashtirish uchun imkoniyatlar yaratdi. Birinchidan, o`quvchilar multimediyali 
elektron darsliklardan ta`lim muassasalarida bilim olish bilan bir qatorda ulardan mustaqil 
ravishda uyda, masofadan turib ham foydalanish imkoniyatlariga ega bo`ladilar. Bunday 
imkoniyatning yaratilishi ingliz tilini o`rganishda dars jarayonini jonli tarzda tashkil qilish bilan 
bir qatorda yangi mavzularni o`zlashtishini jadallashtiradi va bilim, malaka ko`nikma hosil qilish 
bosqichlarini to`la qamrab oladi.
Keyingi vazifa esa albatta umum ta`lim maktablarining yuqori sinf o`quvchilari uchun 
ingliz tilini o`rganishda o`quv-metodik adabiyotlarni AKT asosida tashkil qilish masalasidir. 
Yuqoridagi fikr va mulohasalarga asoslangan holda umum ta`lim maktablarida ingliz tili 
bo`yicha o`quv – metodik adabiyotlarni AKT asosida MED yaratish va ular bazasida dars 

---

69 
jarayonini tashkil qilish maqsadga muvofiq. Bu masalada bugungi kunda umum ta`lim 
maktablari uchun bir qator MED yaratilgan va o`quv jarayonida qo`llanmoqda. Ushbu 
yo`nalishda olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlarini davom etdirish maqsadga muvofiq. Umum 
ta`lim maktablari (UTM) fanlari bo`yicha yaratilgan MEDlar asosida ingliz tilini o`qitishning 
yangi turdagi o`quv-metodik adabiyotlarni AKT asosida yaratish o`quvchilarni bilim olishini 
samarali tashkil qilishga keng imkoniyat yaratadi. Xuddi shunday kasb-hunar kollejlari va 
akademik litseylarda ingliz tilini o`qitishning o`quv-metodik adabiyotlarini yaratish maqsadida 
yuqoridagi fikr-mulohazalarni davom ettirib va ularning o`quv rejasida ko`zda tutilgan fanlar 
bo`yicha MED va vertual resurslar yaratish lozim. Keynigi masala oliy ta`lim muassasalarida 
ingliz tilini AKT asosida o`quv-uslubiy jihatlarni yaratishda iborat.
OTM larida ingliz tilini o`qitishda o`oquv-adabiyotlarni AKT asosida tashkil qilishda 
turli ko`rinishdagi vositalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Sababi suhbu ko`rinishdagi 
ya`ni multimedion va vertual resurslar ta`limda sifat darajasini ayniqsa chet tilini o`rganish 
imkoniyatlarini yanada shirishga imkon beradi. OTM larida MED larni yaratishda kompyuter 
imitatsion modellari (KIM) yordamida ingliz tilida o`qitilayotgan mavzuning mazmun, 
mohiyatini ochib bersishga e`tibor qaratish lozim. KIM asosida o`quv jarayonini tashkil qilish 
imkoniyati ingliz tilini o`qitishda darslarni jonli tarzda o`tishga imkoniyat yaratadi. Ayrim 
mavzularni o`qitishda esa jarayonni kuzatish, ularni takror ko`rish kabi imkoniyatlarni yaratadi. 
Bu esa talabalarga yetarlicha tushunchaga ega bo`lishni ta`minlaydi. Bundan tashqari KIM 
asosida olib borilayotgan tayyorgarlik natijasida berilgan mavzu bo`yicha tushunchalarni 
o`zlashtirish va Grammatik qoidalarni esda qoldirish imkoniyati kengayadi. Shunday qilib 5 
yoshgacha bo`lgan bolalar va undan keyin MTM, UTM, OTM larida AKT asosida ingliz tilini 
o`qitish va o`rganishda uzluksiz ko`rinishda tizimi shakllandiki undan foydalanish ingliz tilini 
o`rganish samaradrorligini oshirishga olib keldi. Tizimda ketmaketlik tashkil qilingan bo`lib har 
bir yo`nalishda o`rganivchiga muloqotni amalga oshirishi uchun imkoniyatlar yaratilib qo`yibti. 
Tizim orqali chet tilini (ingliz tilini o`rganish osonlashadi hamda ma`lum bir bazani vaqt o`tgani 
bilan o`rganish osonlashadi.
Mazkur chizmada tizim tushunchasi hamda unga qo`yilgan talablar haqida aytib o`tilgan 
bo`lib qisqacha ta`rif berib o`tilgan. bu haqda to`liq ma`lumotga ega bo`lish uchun albatta 
chizmaga murojaat qilish kerak.
Quyidagi ushbu tizimning jadval ko`rinishida tasvirlangan bo`lib ushbu jadvalda to`liq o`qitish 
jarayonini ko`rish mumkin. 
Ushbu chizmada ko`rsatilgan bo`ginlar bir – biri bilan uzluksiz va uzviy ravishda 
bog`langan bo`lib, dastlabki bo`gindagi ishlar asosida keying bo`gindagi ishlar tashkil qilinadi. 

---

70 
Bundan shunday xulosa qilish mumkinki, yuqoridagi chizmada ko`rsatilgan bo`g`inlar bir-biri 
bilan bog`langan tizimni tashkil qiladi. Shuni ta`kidlash lozimki, tizim doirasida olib 
borilayotgan ishlar ta`lim tizimining samaradorligini oshirishga qaratilgan shu bois, ushbu 
tizimni pedagogik tizim deb atash mumkin. Ushbu pedagogic tizim doirasida olib boriladigan 
nazariy va amaliy masalalari xususida to`xtalib o`tamiz. Tizim doirasida olib borilayotgan 
nazariy ishlarning muhim jihati shundan iboratki, u o`z navbatida bir qator fan yo`nalishlari 
bo`yicha ilmiy tadqiqot ishlarini olib boorishni taqozo qiladi. Bunday fan yo`nalishlariga ingliz 
tilini AKT asosida o`qitish metodikasi, pedagogika, psixologiya va boshqa yo`nalishlar kiritish 
mumkin. Ushbu fan yo`nalishlari olib boriladigan ilmiy tadqiqot ishlariga o`quvchilarga ingliz 
tilidan berilayotgan ma`lumotlarni qanday ko`rinishda va qancha hajmda ularning mazmun – 
mohiyatini ochib berishda qo`llaniladigan pedagogik metod, usullar va psixologik jihatlarni 
tadqiq qilish kabi ilmiy- uslubiy ishlar kiradi.
Ushbu o`qitish tizimini yaratishdan maqsad farzand dunyoga kelgandan boshlab uning 
ulg`ayib boorish davri mobaynida ta`lim muassalarining turli bo`ginlarida bilim olishi 
ta`minlanadi. Ingliz tilini o`qitish va o`rganishda axborot-kommunikatsion texnologiyalardan 
(AKT) foydalanib o`quv-metodik adabiyotlar tizimini yaratish va o`quv jarayonini tashkil qilish 
maqsadga muvofiqdir. Demak imitatsion modellar kelajakda ulg`ayib voyaga yetayotgan yosh 
avlod uchun bilim olish hamda uni amalga qo`llash haqidagi jarayonni olg`a surishga yordam 
beradi. Bunday tizimni agar yosh avloddan boshlasak, ularda bilim olish jarayonida yuzaga 
keladigan har xil qiyinchiuliklar so`z boyliklaridan tortib, to murakkab brikmalarni har xil 
obrazlarda yaratilsa, jarayonni obraz shaklida ko`rsatilsa bilim olish uchun katta imkoniyatni 
ochib beradi. Ushbu tizimning asosiy bo`ginlaridan biri bo`lgan oliy va o`rta maxsus ta`lim 
muassasalarida inglzi tilini AKT asosida o`qitishning o`quv-uslubiy jihatlarini yaratish va o`quv 
jarayoniga joriy etishning nazariy va amaliy jihatlarini ishlab chiqarish masalalarini ham ko`rib 
chiqiladi.