Инновация: фан, таълим, технология

ADABIYOT 
1."Umumiy psixologiyasi: Ped.institutlarining talabalari uchun darslik",
(A.V.Pеtrovskiy, A.V.Brushlinskiy, V.P.Zinchеnkovabosh). "O’qituvchi" ,
Toshkеnt, 1992 y. -5126.U52 
2.VoxidovM. "Bolalar psixologiyasi ", O’zbеkiston", Toshkеnt, 1982 y. 
3.G’oziyevE. Tafakkur qalbshunoslik."O’qituvchi" , Toshkеnt, 1990 y. 
4. G’oziyev E. " Psixologiya ", "O’qituvchi" nashriyoti, Toshkеnt, 1994 y. 

---

60 
ПЕДАГОГИК КРЕАТИВЛИК СИФАТЛАРИНИ 
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК МУАММОЛАРИ
ВА УЛАРНИНГ ЕЧИМИ 
 
И.Б.Хакимова, М. Пайзиева - Умумий психология кафедраси ўқитувчилари. 
Андижон давлат университети 
 
Ўқитувчнинг ижодкорлик сифатларига эга бўлиши унинг шахсий қобилиятлари, 
табиий ва ижтимоий қувватини, касбий фаолиятини сифатли, самарали ташкил этишга 
йўналтиради. 
Олий таълим тизимида фаолият юритаётган профессор-ўқитувчиларнинг 
креативлик, ижодкорлик сифатларига эга бўлишлари учун ўқув ва тарбия жараёнларини 
ташкил этишга анъанавий ёндашишдан фарқли янги ғояларни яратиш, ўзига ва 
талабаларга нисбатан психологик ташаббускорлик, турли хил тушунмовчиликлар ва 
ноаниқликларга тоқат қилолмаслигига ёрдам бериши керак. 
Олий таълим профессор-ўқитувчилари креативлик сифатларига эга педагогик 
касбий фаолиятни ташкил этишда ижодий ёндашиш бой илғор педагогик 
технологиялардан ўқув фаолияти ва шахсий сифатларини ривожлантиришга қаратилган 
фаолликларига фаоллик кўрсатиш, илғор педагогик ютук ва тажрибаларни мустақил 
ўрганиш билан ҳамкасблар билан педагогик ютуқ ва камчиликлар бўйича доимий изчил 
фикр алмашиш ва талабаларни шахсий ва индивидуал хусусиятларини тажрибаларини 
эгаллашларига эътибор қаратилади.
Мамлакатимиз ўз тараққиётининг янги даврига қадам қўйган ҳозирги кунда 
Ўзбекистон Республикасини 2017-2021 йилларда ривожлантиришнинг 5 та устувор 
йўналиши бўйича ҳаракатлар стратегиясида узлуксиз таълим тизимини янада 
такомиллаштириш йўлини давом эттириш, сифатли таълим тарбия хизматлари 
имкониятларини ошириш мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мувофик юқори 
малакали кадрларни тайёрлаш бўйича таълим соҳасида кенг кўламли ўзгаришлар амалга 
оширилмокда. 
Ислоҳотларимизнинг муофаққиятлари мамлакатимизнинг дунёдаги ривожланган 
замонавий давлатлар қаторида ривожланган замонавий давлатлар қаторидан муносиб 
ўрин эгаллаши, илм-фан, таълим тарбия соҳасининг ривожи ва бу борада бизнинг дунё 
миқёсида рақобатбардош бўла олишимиз билан узвий боғлик бўлган хеч қандай 
қийинчиликлар бўлмайди. Чунки, талаба ёшлар анатамик физиологик психологик 
ривожланиши баркарор. Таълим билан тарбия жамиятни ислоҳ қилиш уни ташқи дунё 
учун янада очиқ ва янги технологиялар ва билимларга йўналтирилган жамиятга 
айлантиришнинг асосий омили у фақатгина жамиятнинг ривожланиш истиқболи ҳар бир 
инсоннинг алоҳида фаолиятини олдиндан кўра билиш, аниқлаш ва белгилаш лозим. 
Оҳирги йилларда хорижий ва ривожланган мамлакатларда таълим тизимида 
прфессор-ўқитувчи ва талабаларда ижодкорлик ва креативлик сифатларини 
шакллантириш масаласига алохида, жиддий эътибор қаратилмокда. Шунга асосан 
БРОНСОН, МЕРИМАН (2010й), КЕН РОБИНСОН (2007й), АЛИ (2011й), ТРЕФЕНГЕР 
(2008й) ва бошқалар томонилан кўплаб олиб борилган илмий тадқиқотларни ва уларнинг 
натижаларни изоҳлаиш мумкин. Шу билан бирга бугун кўплаб олимлар ижодкорлик ва 
креативлик асосларини ўрганишга тафаккурнинг ижодий хаёл билан шаклланишига катта 
эътибор қаратмокдалар.*
Профессор–ўқитувчилар томнидан педагогик фаолиятга креатив ёндашув 
кўникмалари ва малакаларини шакллаштириш ва ривожлантириш бўйича ўқув 
қўлланмалар, адабиётлар чоп этилмоқда. Ўзаро ҳамкорлик асосида анъанавий–
ноанаънавий дарсдан ташкари мустақил машғулотлар ташкил кқлинмокда. Буларнинг 
ҳаммаси салмоқли амалий ишлар бўлиб, кўпчилик ўқитувчиларда, талабаларда, шахсий 

---

61 
креативлик сифатларини шакллантириш тажрибалари ва дастури амали бўлиб хизмат 
қилмокда. 
Таълим тизимини бошқариш органлари хар йили таълим муассасаларида юқори 
самарадорликка эришишга диққатларини қаратмоқдалар. Шу мақсадда янги ўқув 
дастурлари ишлаб чиқилмоқда. Янги ўқув қўлланмалар дарсликлар яратилмоқда. Олиб 
борилаётган саъи харакатлар амалий машғулотлар давомида талабаларда бой ютуқларга 
эришиш олға интилиш, янгиликлар яратиш эхтиёжлари вужудга келмоқда. Бу уларнинг 
лаёқат, қизиқиш, шахсий қобилиятларини ривожланишига ёрдам бермокда. Аммо, ўқув 
йилининг оўирига келиб Олий таълим муассасаларида талабаларни фанларни 
узлаштиришида юқори даражадаги ижодий натижаларнинг бир теккисла эмаслиги кўплаб 
талабаларнинг таълим олишга нисбатан қизиқишларининг учтиворлигива аксинча 
талабаларнинг таълим олишига нисбатан қизиқишларининг пасайиб кетишларида 
кўриниши мумкин. Буларнинг натижасида профессор ўқитувчилар бола ижодкорлиги 
завки-шавки касбий фаолиятини ташкил этишнинг ўзига хослигини англолмайдилар. 
Шунинг учун таълим тизимини бошқарувчи органлар таълим олишга нисбатан хохиш 
истаги бўлмаган талабалар билан ва таълим олишнинг истиги юқори талабалар ўртасида 
ўқув фаолиятини олиб боришда фаолиятни ўзгартириш, янгидан янги чора тадбирлар 
белгилаш, таълим сифатини, самарадорлигини, кўникма ва малакаларини ҳосил бўлишига 
ўзига хос хисса кушишлари зарур.
Таълим мазмуниниг талабалар учун қандай мотивасия бераётганлиги профессор 
ўқитувчилар 
томонидан 
ўқув 
машғулотларининг 
аввалдан 
режалаштирилган 
машғулотларидан воз кечиб талабаларга танқидий ижодий креативлик тафаккурда анализ 
ва синтез орқали шакллантириш, ривожлантириш, уларни ижодий фикрлаш, янги 
ғояларни уйлаб топиш таълим олишга бўлган муносабатни узгартириш, энг содда 
ютукларни ҳам рагбатлантириш асосийси ўқув таълимий машгулотларда етишмаётган 
омил ўқитувчи ва талабалар уртасидаги ижодкорлик, креативлик даражаларини 
узгартириш.
Креативлик тушунчаси узида маънавий маданий хилма хилликни акс эттиради. 
Гарбда креативлик умуман олганда янгилик ҳисобланади. Гарблик ва Шарклик 
олимларнинг креативлик борасидагни қарашлари турлича булсада хар икки маданият 
вакллари мазкур сифат ва уни эгаликни юқори бахолайдилар (Кофман Лан 2012й). 
Уларнинг фикрича креатив фикрлаш энг аввало муайян масалаб юзасидан хар томонлама 
фикрлаш ҳисобланади. Талаба ёшлардаги хар томонлама фирклаш, ўқув топшириги, 
масала ва вазифаларни бажариш янги ғояларга таянишни талаб этади. Бунда хар 
тамонлама фикрлаш биргина тўғри ғояга асосланиши мумкин эмас. Бунда талаба 
томонидан ижодий ёндашиш оркали юритилган масала юзасидан фикрлаш инкор ва 
тасдик асосида янги ғоялар вужудга келади. Шунинг асосида бир ва хар томонлама 
фикрлаш креативлик ижодкорликни шакллантишда бирдек аҳамият касб этади. 
Яъни, топшириқни бажариш, масалани ечишда талаба ечимининг бир неча 
вариантларини излайди. Кўп томонлама фикрлаш сўнгра энг маъқул натижани 
кафолатловчи биргина тўғри ечимни топади ва тўхталади.* 
Юқоридаги фикрларга таянган холда ижодкорлик тушунчасини куйидагича 
шарҳлашимиз мумкин. 
Креативлик тушунчаси шахснинг креативлиги унинг тафаккури мулокати хис 
туйгулари индивидуал типологик хусусиятлари шахсни яхлит холатда шахснинг фаолият 
турларида намоён булади. Ижодкорлик креативлик иктидорнинг мумим омили сифатида 
намоён этади ва акс этади. Шу билан бирга креативлик фикр тафаккурнинг ўткирлигини 
белгилайди, талаба ёшларни таълим жараёни фаол ўқув фаолиятига жалб этишни 
таъминлайди. 
Ҳозирги кунда психологияда шахснинг ижодкорлиги, креативлиги унинг 
фаолиятига икки жихатдан аниклик киритилади. Талаба ёшларни креативлик фикрлаш 
куникмасини шакллантиришда улар учун қулай аудиториялар ва шароит мухитни яратиш 

---

62 
лозим. Креативлик мухити таълим олаётган талаба ёшларга аста секин креативлик 
вазифаларини бажаришга нисбатан қизиқишни иқтидорни, истеъдодни оширади. Шунинг 
натижасида креатив тафаккурга эга бўлган профессор ўқитувчини кузатиш натижасида 
креативлик фикрлаш мойиллиги вужудга келади. 
Креативлик жихатидан ва мухитида таълим олаётган талаба ёшларда секин аста 
тизимли равишда креатив вазифаларни бажаришга нисбатан қизиқиш, интилиш ортиб 
боради креатив тафаккурга кўникмалар ривожлана боради. Юқоридагилардан келиб чикиб 
барча шахсларда шу катори педагог ўқитувчиларда хъам креативлик сифатларини уз 
ўзида ривожлантириш креативлик сифатларини мувофаккиятли ривожлантириш йўл 
йўриклари ёритилмокда. 
Педагог ўқитувчилар креативлик сифатларини ижодий педагогик фаолият 
малакаларини ривожлантириш борасида Америкалик такикотчи Патти Дрепеау 
томонидан таклиф килинган натижалар креативлик сифатларини ривожлантиришнинг 
боскичлари кўрсатилган. 
Юқоридагилардан келиб чикиб профессор ўқитувчи креативлик йўл харитасига 
кура куйидаги туртта йўналиш бўйича харакатланади. Улардаги харакатлар 
педагогларнинг креативлигини ифодаловчи белги ҳисобланади.