Ingliz iqtisodchi olimi Dj. Xiks ta’limotiga ko‘ra «daromad» bu o‘zining to‘plangan boyliklarini kamaytirmagan holda o‘ziga hech qanday moliyaviy majburiyatlarni olmagan holda iste’mol tovarlari va xizmatlarini sotib olishi mumkin bo‘lgan maksimal pul summasidan tashkil

13.1-jadval

Yillar	Jami aholi	SHu jumladan asosiy yosh guruhlari bo‘yicha
		Bolalar (0-15 yosh)	hissa-si, %	Mehnat yoshidagi aholi (16-55 yosh ayollar) (16-60 yosh erkaklar)	hissa-si, %	Qariyalar (55+ yosh ayollar) (60+ yosh erkaklar)	hissa-si, %
2000	24487,7	9944,1		12740,1
2001	24813,1	9864,5		13142,9
2002	25115,8	9734,5		13563,8
2003	25427,9	9603,9		13991,3
2004	25707,4	9445,0		14433,6
2005	26021,4	9328,1		14859,3
2006	26312,7	9217,1		15241,4
2007	26663,8	9110,4		15664,0
2008	27072,2	9025,4		16101,9
2009	27533,4	9141,1		16409,9
2010	28001,4	9268,5		16716,8
2011	29123,4	9668,97		17357,6
2012	29555,4	9841,95		17555,9
2013	29993,5	9957,8		17846,1
2014	30800,6	10195		18357,2

*Manba: www.stat.uz
Jadvaldagi noma’lum ko‘rsatkichlarni aniqlang. (ming kishi hisobiga)
O‘zbekiston Respublikasi aholisining asosiy yosh guruhlari tarkibining o‘zgarishlari. (ming kishi)
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, O‘zbekiston Respublikasi aholisi yildan-yilga ko‘payib bormoqda. CHunonchi,respublikada umumiy aholi soni 1998 yilda 23 mln. 807 ming kishini tashkil qilgan. Uning 9 mln. 59 ming nafari (37,9%i) shahar aholisi» 14 mln. 809 ming nafari qishloq aholisining (62,1%i) xissasiga to‘g‘ri kelmoqda.

1. 
   Aholini tarkibini o‘rganish
   

Aholidan murakkab majmuani alohida guruhlar va guruhchalarga bo‘lmasdan o‘rganib bo‘lmaydi. Bu amal avvalo aholi tarkibi xaqidagi turli xil ko‘rsatkichlar bo‘yicha muayyan tasavvur beradi.
Aholi statistikasida aholini guruhlash quyidagilar bo‘yicha olib boriladi: jinsi, yoshi, oilaviy ahvoli, millati.
1. Aholini jinsi bo‘yicha guruhlash va taqsimlash uning tarkibida erkaklar va ayollar sonini aniqlashga imkon yaratadi. Xududlar bo‘yicha olingan jinsiy tarkibi to‘grisidagi ma’lumotlar mamlakatning aholi regionlarida erkaklar bilan ayollar soning o‘zaro teng yoki teng emasligi xaqidagi tasavvurni beradi. O‘z navbatida bunday munosabat region iqtisodining ishlab chiqarish yo‘nalishiga ham bog‘liq bo‘ladi. Masalan, ko‘mir, neft, metallurgiya tarmoqlari bor joyda erkaklar, engil yoki tuqimachilik sanoati rivojlangan joylarda ayollar nisbatan ko‘p bo‘ladi.
Jins bo‘yicha guruhlash boshqa guruhlash belgilari (yoshi, ijtimoiy kelib chiqishi, malumota va boshqalar) bilan birga amalga oshiriladi.
2. Axolini yoshi bo‘yicha guruhlash ham aholi statistikasining asosiy va muhim vizifalaridan biri hisoblanadi. Ko‘plab amaliy masalalarni echishda turli xildagi yosh kontingentlarini aniqlash zarur: bog‘cha yoshdagi, maktab yoshidagi, mehnatga layoqatli yoshdagi aholi sonini, mehnatga layoqatli yoshdan kichik yoki kattalar soni va boshqalar.
3. Har bir davlatda turli xil millatdagi shaxslar yashaydi. SHuning uchun ro‘yxatga olish xujjatlari shakllarini ishlab chiqishda millat bo‘yicha taqsimlanish haqidagi ko‘rsatkichlar ifodalanishini talab etuvchi savollar beriladi.
Aholini millat tarkibini o‘rganishda alohida millatlar gaplashadigan til hisoblanadi.
4. Aholi statistikasida aholini oilaviy ahvoli bo‘yicha guruhlarga taqsimlash muhim ahamiytga ega. Bu masala bo‘yicha ro‘yxatga olish xujjatlari har xil tarzda ishlab chiqilishi mumkin. CHunonchi ular bo‘yicha ba’zan nikoxdan o‘tgan va nikoxdan o‘tmagan shaxslar soni aniqlanadi. Oilaviy holat to‘g‘risida to‘liq va to‘g‘ri tasavvur beradigan guruhlash quyidagilarni o‘z ichiga oladi: hech qachon nikoxdan o‘tmaganlar, beva qolganlar, nikoxdan o‘tmaganlar, ajrashganlar va boshqalar. Bu tarzdagi guruhlash erkaklar va ayollar uchun alohida-alohida o‘tkaziladi. Bunda ular 16 yoshdan boshlab turli guruhlarga bo‘linadi.
4. Aholining tabiiy harakati statistikasi
Ma’lumki, aholi soni muttasil o‘zgarib turadi. Aholi sonnning tug‘ilishlar va o‘lishlar xisobiga o‘zgarishi aholining tabiiy harakati deb ataladn.
Aholning tabiiy harakatini nfodalovchi asosiy ko‘rsatkichlar tug‘ilish, o‘lish, tabiiy o‘sish ko‘rsatkichlari, shuningdek, ular bilan bog‘liq bo‘lgan nikoxdan o‘tish va ajralishlar soni hisoblanadi.
Tug‘ilish va o‘lish orasidagi farqni aniqlash uchun aholi statistikasida hayotiylik ko‘rsatkichiga tayaniladi. U o‘zida tug‘ilganlar soni bilan o‘lganlar soni orasidagi farqni ifoda etadi.
Aholning tabiiy xarakatiniifodalovchi barcha ko‘rsatkichlar odatda bir yilga nisbatan hisoblanadi. Lekin ayrim hollarda u bnr muncha uzoqrok davr oralig‘ida nisbatan ham hisoblanishi mumkin.
Aholini yanada mukammalroq tavsiflash uchun xususiy (maxsus) koeffitsientlar ham anniqlanadi. Bu xususiy koiffitsientlarda umumiy koeffitsientlardan farqli o‘laroq aholining yoshi, jinsi, kasbi yoki guruhlarning boshqa ko‘rsatkichlari bo‘yicha ham hisoblanadi.
Demak, tug‘ilishni o‘rganishda maxsus tug‘ilish koeffitsienti(ba’zan bu fertil ko‘rsatkich ham deyiladi)dan keng foydalaniladi. Bu tug‘ilishlar sonining 15 yoshdan 49 yoshgacha bo‘lgan ayollarning o‘rtacha soniga nisbati ko‘rinishida hisoblanadi.
Aholi statistikasida quyidagi maxsus koeffitsientlar ham hisoblanadi:
a) ayollarning alohida yoshlaribo‘yicha guruhlari uchun tug‘ilish koeffitsienti;
b ) K_max.tug‘(T*1000)/S_{15-49 yosh ayollar}
Bu erda T – tug‘ilgan bolalar soni; - 15-49 yoshgacha bo‘lgan ayollarning o‘rtacha yillik soni;
v) vafot etish koeffitsienti;
g) tabiiy o‘sish koeffitsienti;
d) nikox ko‘rsh va ajralish koeffitsienti;

59

e) xayotiylik koeffitsienti.
Aholi soni o‘zgarmasdan doimiy bir xil bo‘lib qolmaydi. Aholi soni tug‘ilish, vafot etish hisobiga o‘zgarib turadi. Tabiiy harakatni ifodalovchi ko‘rsatkichlar bu tug‘ilish, vafot etish va tabiiy o‘sish koeffitsientlaridir.