Информатика

9.9-jadval. E-mail POP3 va SMTP server manzillari

Pochta nomi	POP3 server nomi	SMTP server nomi	Port POP3	Port STMP
Gmail	pop.gmail.com	smtp.gmail.com	Port: 995	Port: 465;
Yandex.ru	pop.yandex.ru pop.narod.ru	smtp.yandex.ru, smtp.narod.ru	Port: 995	Port: 25
Rambler.ru	pop.rambler.ru	smtp..rambler.ru	Port: 995	Port: 25
mail.ru	pop.mail.ru	smtp.mail.ru	Port: 110	Port: 25
Yahoo	pop.mail.yahoo.com	smtp.mail.yahoo.co m	Port: 995	Port: 465
MSN	pop3.email.msn.com	smtp.email.msn.co m	Port: 110	Port: 25
Mail.com	pop1.mail.com	smtp.mail server	Port: 110	Port: 25
Lycos	pop.mail.lycos.com	smtp.mail.lycos.co m	Port: 110	Port: 25
Hotmail	pop3.live.com	smtp.live.com	Port: 995	Port: 587
Compaq.net	pop3.compaq.net	smtp.compaq.net
Ameritech (SBC Yahoo!)	pop.ameritech.yahoo.com	mailhost.det. ameritech.net	Port: 995	Port: 465
1&1	pop.1and1.com	smtp.1and1.com

Elektron pochta serverlari imkoniyatlari bilan farqlanadi. Keyingi jadvalda ularning taqqoslanish keltirilgan.

9.10-jadval. Elektron pochta serverlari

Pochta serveri	Ajratilgan quti hajmi Мб	Domenlar soni @	Anti- spam	Xatlarni yig`uvchi	Avtomatik javob	Anti virus
Mail.ru	Chegaralanmagan	4	+	+	+	+
Yandex.ru	Chegaralanmagan	2	+	+	-	+
Rambler.ru	100	6	+	-	+	+
E-mail.ru	10	7	+	-	+	-
Pochta.ru	Chegaralanmagan	11	+	-	-	+
Netman.ru	15	22	+	+	+	-

Newmail.ru	32	5	-	-	-	-
Nextmail.ru	Chegaralanmagan	8	+	+	-	-
Mailgate.ru	15	50	-	+	-	-
Zmail.ru	6	6	-	+	+	-
Hob.ru	10	5	-	-	-	-
By.ru	Chegaralanmagan	3	+	-	-	-
Km.ru	15	3	+	+	+	+
Ua.fm	10	1	-	+	-	-

Internetda bepul elektron pochta xizmatidan foydalanish uchun yuqorida keltirilgan taqqoslashdan foydalanib, keraklisini tanlashni tavsiya etamiz.

Elektron pochta ochish uchun ixtiyoriy bir pochta serverining manzilini veb – brauzerga tering. Masalan. www.rambler.ru. Veb

brauzerda rambler veb-sahifasi ochiladi. Sahifadan pochta bilan ishlash bo`limidan [Завести почту] gipero`tish ni tanlaysiz (9.14- rasmga qarang). Sahifada ro`yxatdan o`tish ochiladi. U 2 qadamdan iborat. 1-qadamda ismi sharifingiz va e-mail pochtaning nomini (sizga

yoqqan nom) kiritib, server domenlaridan birini

9.14-rasm. Rambler.ru

tanlaysiz. Agar siz tanlagan nom bilan e-mail mavjud bo`lsa, server tomonidan takliflar beriladi. 2- qadamda e-mail paroli, uni tiklash uchun qo`shimcha savol, foydalanuvchining tug`ilgan vaqti va maxsus raqamni kiritib, ro`yxatdan o`tish tugmasini bosiladi.

Ular:

9.15-rasm. Rambler serverida ochilgan e-mail.

Pochta server foydalanuvchiga 5 nomidagi papkani yaratib beradi.

• 
  [Входящие] – kelgan xatlar ro`yxati;
  
• 
  [Отправление] – jo`natilgan xatlar ro`yxati;
  
• 
  [Черновики] – tugatilmagan xatlar ro`yxati;
  
• 
  [Корзина] – o`chirilgan xat ro`yxati;
  
• 
  [Спам] – kerak bo`lmagan xatlar ro`yxati;
  

Yangi xatlarni yozish uchun [Написать письмо] buyrug`iga murojaat qilinadi. Xatni oluvchi shaxsning e-mail manzilini [Кому] maydoniga kiritib, [Текст письмо] maydoniga xatning matni kiritiladi va [Отправить] tugmasi bosiladi.

Kelgan xatlarni ko`rish uchun [Проверить почту] tugmasi bosiladi. Yangi kelgan xatlar qalin yozuv orqali o`qilgan xatlardan farq qiladi. Xatni o`qish uchun mavzusi, kimdan kelgan bo`lsa, uning e-mail nomiga sichqoncha bosiladi va xat matni ekranda hosil bo`ladi.

[Адресная книга] e-mail manzillarni yozib qo`yish uchun foydalaniladi. Unda manzillar avtomatik yozilib boriladi. Qoshimcha ma`lumot kiritish uchun, [Адресная книга] bo`limiga kirib, kerakli o`zgartirishni kiritish mumkin.

E-mail ni sozlash uchun [Настройка] bo`limiga kiriladi. Unda parolni almashtirish, turli xabarlarni (yangiliklar) olish, avto javob beruvchini va boshqalarni sozlash mumkin.

Papkadagi xatlari kelgan manzili, mavzusi, vaqti, sanasi boyicha tartiblash mumkin. Agar sizga keraksiz manzillardan xat kelayotgan bo`lsa, uni tanlab, spamga o`tkazishigiz mumkin. E-mail orqali faqat xat matni emas, balki rasm, video rollik, fayllarni ham jo`natish mumkin.

 Mustahkamlash uchun savollar.

1. 
   Elektron pochta xizmatining avzallik tomonlarini ayting.
   
2. 
   [@] belgisining nomlanishi haqida nima bilasiz ?
   
3. 
   Electron pochtani kim, qanday yaratgan ?
   
4. 
   Elektron pochtadagi eng birinchi matnni yozing ?
   
5. 
   Pop3 nima?
   
6. 
   SMTPning vazifasi nima ?
   
7. 
   Pochta serverlarini bilasizmi ?
   
8. 
   Qaysi pochta serverlarida ajratilgan quti chegaralanmagan ?
   
9. 
   Antivirusi mavjud pochta serverlarini sanab bering.
   
10. 
    Pochta serveridan foydalanilganda nechta papka yaratib beriladi ?
    

9. Internet – bilim manbai (E-library)

 Muhim so`zlar: internet, e-library, elektron kutubxona, virtual kutubxona, e-kutubxona, digital library.

 Bilib olasiz: Elektron kutubxonalarning imkoniyatlari, nomlanishi, asosiy qulayliklari, dunyodagi bepul va muhim kutubxonalar haqida ma`lumot, Ziyonet va milliy e-library haqida.

Internet tizimining ajoyib xizmatlari bor. Dunyo jamiyatida yashovchi insonlarning 30-40 % internet haqida tur xil tasavvurlarga ega desak xato bo`lmaydi. Internetning elektron pochta, interaktiv muloqot, forum, e- kutubxona, masofali talim, e-birja, e-tijorat, masofali konferensiyalar, qidiruv tizimlari, yangiliklar, RSS (Really Simple Syndication) kabi xizmatlarini sanab o`tish mumkin. Elеktron kutubxona kutubxonaning elеktron shaklidir. Kutubxona dеganda odatda ko`z oldimizga kitoblar turgan uzundan - uzoq kitob javonli katta xonalar kеladi. Elеktron kutubxonada ham kitoblar elektron variantda joylashtirilgan. Bu kitoblarni o`qish, ko`chirib olish mumkin. Elektron kutubxonaning oddiy kutubxonadan farqi shundaki, unda kitoblarni saralash mumkin. Dunyoning ixtiyoriy nuqtasidan elеktron kutubxona ma`lumotlaridan foydalana olish mumkin.

Elеktron kutubxonalarni turlicha nomlashadi:

• 
  Elеktron kutubxona
  
• 
  Virtual kutubxona
  
• 
  е - kutubxona
  
• 
  e - library
  
• 
  digital library
  

ega:

Elеktron kutubxona odatdagi kutubxonadan bir qancha qulayliklarga

Joyning tеjamlanishi, ya`ni kitoblarni saqlash uchun maxsus joyning zarurati yo`qligi.

Nodir asar va ma`lumotlarni saqlash va ulardan foydalana olish imkoniyatining mavjudligi

Foydalanishning qulayligi va yеngilligi. Qidiruv tizimlarining mavjudligi.

Ma`lumotlar hajmining chеklanmaganligi.

Ma`lumotning audio, vidеo va kompyutеr grafikasi yordamida sifatli va yaxshiroq aks ettirish mumkinligi.

Vaqtning tеjalishi va chеklanmaganligi, ya`ni undan 24 soat mobaynida foydalanishingiz mumkin.

Qo`shimcha xizmatlarning mavjudligi. Yangi kitoblar bilan tanishish;

Kitob sotib olish uchun magazinga borish vaqti; Giperhavolalarning mavjudligi;

Dеmak, elеktron kutubxona bu turli ma`lumotlar jamlangan Intеrnеtga xizmat ko`rsatuvchi serverlardir. Bu serverda maxsus markaz mutaxassislari ma`lumotlarni muntazam ravishda kiritadi va yig`adi. Ya`ni ma`lumotlar doimo yangilanib turiladi va kutubxona hajmi kеngayib boradi.

E-kutubxona bilan ishlash uchun manzilni maydoniga yozishingiz zarur. Odatdagi kutubxona singari elеktron kutubxona ma`lumotlari mavzu yoki alfavit bo`yicha tartiblanadi. Shuning uchun zarur ma`lumotni shu tartibda topish mumkin. Virtual kutubxona haqida batafsil ma`lumot bilan tanishib chiqamiz.

1971 -yil «Гутенберг» proekti asosida Maksima Moshkova (Максима Мошкова) elektron kutubxonasi yaratildi. O`sha paytda juda ko`p foydalanuvchilar elektron kitoblar bilan ishlash ko`nikmalariga ega edi hamda e- kutubxona foydalanuvchilari online muloqot qilishga kirishgandi. E-

kutubxonalardan foydalanish ommalashib bormoqda. Masalan, Aydaxo unversiteti misolida olsak, 1997-2002 -yillarda tashrif buyuruvchilar soni 20% ga, e- kitoblardan foydalanuvchilar soni esa 350% oshganligi kuzatilgan. Shundan so`ng jahondagi kutubxonalar o`z fondlaridagi kitoblarning elektron variantini yaratib, e- labrary variantlarini yaratgan.

1990 -yilda ASHQda ―America xotirasi‖ nomli proekt asosida congress kutubxonasi ish boshladi. Unda birinchi marta bepul xizmatlar, e-kitoblar, turli materiallarni olish imkoniyati mavjud edi.

2002- yil Google o`zining shaxsiy raqamlangan kitoblar proektini boshladi. 2004 yil dekabrda «Google Print» e-libraryni ochilganini e`lon qildi va 2005 yilda u qayta «Google da kitob qidirish» deb nomladi .

2008- yil 20 noyabrda umumyevropa raqamli kutubxona Europeana tashkil qilishga harakat boshlandi. 2009 yil 21 aprelda Dunyoviy raqamli kutubxona ochilganligi rasman e`lon qilindi.

2009- yil 27 mayda ― Бориса Ельцина‖ nomli e-library Sankt-Peterburgda ochildi. Unda Rossiyaning tarixi haqidagi barcha ma`lumotlar elektron ko`rinishda joylashtirilgan