Информатика

9.7-jadval. Qidiruv tizimlarini solishtirish

2010	Google	Yahoo!	Bing	Просить	AOL Search	hammasi
2010-08-28	71.59%	14,28%	9,87%	2,28%	1,21%	99,23%
2010-07-31	71.43%	14.43%	9,86%	2,32%	1,19%	99,23%
2010-06-26	71,65%	14,37%	9,85%	2,19%	1,15%	99,21%
2010-05-22	72,00%	14,58%	9,20%	2,18%	1,06%	99,02%
2010-05-08	71,56%	14,79%	9,31%	2,27%	1,07%	99,00%
2010-03-06	71,07%	14.46%	9,55%	3,01%	0,98%	99,07%
2010-02-06	71,35%	14.60%	9,56%	2,55%	1,06%	99,12%
2010-01-02	72,25%	14,83%	8,91%	2,53%	0,77%	99,29%

9.8-jadval. Qidiruv tizimlari

Qidiruv tizimi nomi: Google Veb manzili : http://www.google.com Varaqlari : 200 milliondan ko`p Til : 20 dan ortiq tilda ishlaydi

	Host kompyuterlar soni: 100000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 200 milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : milliontaga oshadi. Yangilanish: har 1-2 kunda
	Qidiruv tizimi nomi: Alta Vista Veb manzili : http://www.altavista.digital.com Varaqlari : 30 milliondan ko`p Til : 2 tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 10000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 50 milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 10000taga oshadi. Yangilanish: har dushanba
	Qidiruv tizimi nomi: Excite Veb manzili : http://www.excite.com Varaqlari : 2 milliondan ko`p Til : English tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 100 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 6 milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 100ga oshadi. Yangilanish: har 6 haftada
	Qidiruv tizimi nomi: HotBot Veb manzili : http://www.hotbot.com Varaqlari : 55 milliondan ko`p Til : 3 tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 10000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 35taga oshadi. Yangilanish: har 1-2 kunda
	Qidiruv tizimi nomi: Infoseek Veb manzili : http://www.infoseek.com Varaqlari : 30 milliondan ko`p Til : 5 dan ortiq tilda ishlaydi

	Host kompyuterlar soni: 1000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 60 milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 10-20ta oshadi. Yangilanish: har 3 haftada
	Qidiruv tizimi nomi: Lycos Veb manzili : http://www.lycos.com Varaqlari : 30 milliondan ko`p Til : English tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 1000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 100 milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 50taga oshadi. Yangilanish: har 2 haftada
	Qidiruv tizimi nomi: Northern Light Veb manzili : http://www.nlsearch.com Varaqlari : 50 milliondan ko`p Til : English tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 10000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 2-10ga oshadi. Yangilanish: har 3 haftada
	Qidiruv tizimi nomi: Planet Search Veb manzili : http://www.planetsearch.com Varaqlari : 50 milliondan ko`p Til : English tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 1000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 10ga oshadi. Yangilanish: har 3 haftada
	Qidiruv tizimi nomi: WebCrawler Veb manzili : http://www.webcrawler.com Varaqlari : 2 milliondan ko`p Til : English tilda ishlaydi

	Host kompyuterlar soni: 1000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 10 milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 2taga oshadi. Yangilanish: har 6-12 haftada
	Qidiruv tizimi nomi: Yahoo Veb manzili : http://www.yahoo.com Varaqlari : milliondan ko`p Til : English tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 100 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 10 milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 2taga oshadi. Yangilanish: har 2-6 haftada
	Qidiruv tizimi nomi: SNAP Veb manzili : http://www.snap.com Varaqlari : 100 000dan ko`p Til : 2 tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 100 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 10000tadan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 100taga oshadi. Yangilanish: har 1 hafta Eng yosh qidiruv tizimi
	Qidiruv tizimi nomi: Yandex Veb manzili : http://yandex.ru/ Varaqlari : 50 milliondan ko`p Til : Rus tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 1000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 50 milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 20taga oshadi. Yangilanish: har 6 kunda
	Qidiruv tizimi nomi: All Stars- Созвездие Интернет Veb manzili : http://www.stars.ru/ Varaqlari : 20 milliondan ko`p

	Til : 2 tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 1000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 600 000dan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 5taga oshadi. Yangilanish: har 10 kunda
	Qidiruv tizimi nomi: Russia on the Net Veb manzili : http://www.ru/ Varaqlari : 30 milliondan ko`p Til : 2dan ortiq tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 1000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 30000dan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 10taga oshadi. Yangilanish: har 8 kunda
	Qidiruv tizimi nomi: List_ru Veb manzili : http://www.list.ru Varaqlari : 10 milliondan ko`p Til : rus tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 1000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 60 000 dan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 10taga oshadi. Yangilanish: har 10 kunda
	Qidiruv tizimi nomi: RAMBLER -- Veb manzili : http://www.rambler.ru/ Varaqlari : 80 milliondan ko`p Til : Rus tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 1000 ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 100 milliondan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 100taga oshadi. Yangilanish: har 3-4 kunda
	Qidiruv tizimi nomi: www.uz milliy qidiruv tizimi Veb manzili : http://www.uz/ Varaqlari : 500 000dan ko`p

Til : Uzbek va rus tilda ishlaydi Host kompyuterlar soni: 5ta ga yaqin; Foydalanuvchilar soni: 10000 dan ko`p; foydalanuvchisi haftasiga : 100taga oshadi. Yangilanish: har 3-4 kunda

Google – eng mashhur qidiruv tizimidir. Shuning uchun dunyoning 20 tilida ishlaydi (Masalan, o`zbek tilida). Siz savolingizni bеrganingizdan so`ng qidiruv tizimi o`zining ma`lumot jamg`armasidan so`rovingizga mos natijani, topilgan veb-sahifalarni ro`yxat tarzida taqdim etadi. Ro`yxatning birinchi bandlarida so`rovga eng mos kеlgan veb-sahifalar joylashadi. Lеkin, shuni aytib o`tish kеrakki, turli qidiruv tizimlar har xil tartiblash qoidalarini ishlatadi, shuning uchun bitta so`rov bo`yicha turli qidiruv tizimlaridan har xil natijalar olish mumkin. Natijalardan tuzilgan ro`yxatning bandiga chеrtilsa, tanlangan veb-sahifa ochiladi.

Dogpile.com – meta-qidiruv tizimi. Barchamiz ma'lumot izlab topish maqsadida qidiriuv tizimlaridan foydalanamiz. Google nomini hozir boshlang'ich sinf o'quvchisi ham biladi. Internetdan hech ham foydalanmagan otaxonlar ham Google degan so'zni televizordan hech bo'lmasa bir marotaba eshitgan. To'g'ri, bu xizmat juda ommabop va bizning hayotimizni ancha yengillashtirmoqda. Ammo undan tashqari ham qidiruv tizimlari ham borki, ayrim Google Search qila olmagan ishlarni bajara olishadi. Google 1998 yilda ish boshlagan bo'lsa, ungacha Lykos, Altavista, Yahoo, MSN Search degan internet xizmatlari bo'lgan va ularning ko'pchiligi hozirda ham xizmat ko'rsatib kelmoqda. Ularning har birining o'ziga yarasha ustunlik jihatlari bor. Shunday ekan, tarmoq mutaxassislari asosiy qidiruv tizimlarini o'zida jamlagan meta-tizimlarni ishlab chiqaradilar. Shunday xizmatlardan biri Dogpile bo'lib, bitta oynachaning ichiga so'rov kiritib, birato'la to'rtta qidiruv tizimi (Google, Yahoo, Ask.Com, Bing) natijalarini olishingiz mumkin. Interfeys ko'tarinki ruhda tayyorlangan. Firma belgisi esa - irg'itilgan koptok izidan chopuvchi kuchukcha. Hatto qidiruv oynachasi yonidagi tugma ham shunchaki "Enter" yoki "Go" emas, "Go Fetch" ('Tutib kel!') deb nomlangan.


9.11-rasm. Dogpile tizimi

So`rovlarni tuzish. Agar siz o`ylanmay tеzda savol bеrmoqchi bo`lsangiz qidiruv mashinaning satriga to`g`ri fikrlaringizni tushirishingiz mumkin. Masalan,

―Qanday qilib ozish mumkin?‖, ―Marsda hayot bormi?‖, yoki ―jurnalist uchun ish‖ buning natijasi samarali bo`lmasligi aniq. Afsuski, o`zbеk tilida Intеrnеt fazosi kеng emas, shuning uchun savolingizni rus yoki ingliz tilida bеrishingiz kеrak. Misoldagi ―jurnalist uchun ish‖ jumlasini rus tilida ―rabota dlya jurnalista‖ dеb so`rov qilinsa tasodifan, tеz kеrakli ma`lumotni topishingiz mumkin. Ammo bunday umumiy savolga qidiruv tizimi sizni kеrak bo`lmas ma`lumotlarga

―ko`mib‖ qo`yishi ham mumkin. Dono odamlar: ―To`g`ri bеrilgan savolda javobning yarimi bor‖ – dеyishlari bеjiz emas. Bu gap qidiruv mashinalariga ham taaluqli. Shuning uchun tuzayotganda ko`proq kalitli, aniqlashtiruvchi so`zlarni qo`shish kеrak. Masalan: ―ishu rabotu jurnalista‖. Natija qoniqarli bo`lmasa kalitli so`zlarni boshqa sinonim so`zlarga almashtirish mumkin. Misol: ―jurnalist rabota prеdlagayu‖. Yana so`rovga aniqlashtiruvchi so`zlar qo`shish mumkin, masalan, agar siz uyda turib ish qilmoqchi bo`lsangiz: ―jurnalist rabota prеdlagayu udalеnnaya‖.

Navbatma-navbat qidirish usuli. Bu usulning ma`nosi so`rovingiz bo`yicha natija olingandan so`ng, topilgan natijalar ichidan, so`rovga yangi kalitli so`zlar qo`shib, toki kеrakli ma`lumot topilmaguncha qidirishni davom ettirish. Bu

usul yordamida har bir qidiruvda kеrakli natijaga yaqinlashavеradi. Masalan, siz mеnеdjеr ishini o`rganish uchun qo`llanma axtarmoqchisiz. Bu ishni amalga oshirish uchun, birinchi, qidiruvni ―mеnеdjmеnt‖ kalitli so`zi bo`yicha bajarasiz. Natijada ―mеnеdjmеnt‖ so`zi 100 mingdan ortiq veb-sahifalarda topiladi. Qidiruvni aniqlashtirish uchun so`rovga ―uchеbnik‖ so`zini qo`shib, yana izlashni davom ettiramiz. Natijada topilgan saytlar ro`yxati kamayadi, lеkin ularning ko`pi Intеrnеt do`konlarini ko`rsatadi, qayеrda kitoblar faqat sotiladi. Agar siz kitobni sotib olmoqchi bo`lmasangiz, unda so`rovga ―bеsplatno‖ (bеpul) kalitli so`zini qo`shib, qidiruv mashinani ishga tushiring va natijada Intеrnеt do`kon ko`rsatkichlari ro`yxatdan tushib qolib, kеrakli sahifalar qoladi. Endi kitobni Intеrnеtda o`tirib o`qimoqchi bo`lmasangiz, uni o`zingizning kompyutеringizga ko`chirib olish tavsiya etiladi. Buni amalga oshirish uchun so`rovingizga ―skachat‖ so`zini qo`shsangiz, natijada mеnеjmеnt haqida bеpul ko`chiriladigan elеktron kitoblarning ro`yxatiga ega bo`lasiz.

Aniq so`rov usuli. Agar qidirilayotgan ma`lumotning nomi aniq bo`lsa, unda so`rov satriga qo`shtirnoq [―] bеlgilari qo`shiladi. Masalan, siz qo`llanmaning muallifi haqida ma`lumot topmoqchisiz va so`rov satriga qo`shtirnoq bеlgilari yordamida ―Ilhom Tеshaboеv‖ so`zlarini kiritib, axtarish jarayonini ishga tushirasiz. Oddiy ravishda, agar so`rov qo`shtirnoq bеlgilarisiz bo`lganda, qidiruv mashina ―Ilhom‖ va ―Tеshaboеv‖ so`zlarni alohida uchratgan holda saytlar ro`yxatiga qo`shadi va natijada tarmoqdagi barcha Ilhom ismlar ham topiladi. Qo`shtirnoqli so`rovda esa qidiruv mashina faqat bеrilgan shaklda, ―Ilhom Tеshaboеv‖ jumlasi bor saytlarni natija ro`yxatiga qo`shadi. Shunday qilib, aniq so`rov usuli sitata (matn parchasini) qidirishda ham qo`llasa bo`ladi.

Kataloglar yordamida qidirish. Intеrnеtdan ma`lumot olish uchun qidiruv mashinalaridan tashqari kataloglardan foydalanish mumkin. Intеrnеt-katalog – bo`limlardan iborat tizimli ko`rsatkichlar to`plami. Bu to`plamni robot emas, tajribali mutaxassislar yaratadi. Ko`rsatkichlar to`plami bir nеcha katta bo`limlardan iborat bo`ladi. Masalan, biznеs, san`at, kompyutеr, sport va hokazo. Bunday har bir bo`lim bir nеcha qism bo`limlaridan iborat bo`lishi mumkin.

Masalan, sport ko`rsatkichiga chеrtsangiz futbol, baskеtbol, tеnnis va hokazo bo`limlarni topasiz. Shunday qilib, katalog daraxtsimon tizimga ega va har bir sichqoncha chеrtilishida ko`rsatkichlar shoxlanib kеtavеrishi mumkin. Shuni aytish kеrak, Intеrnеtda kataloglar va qidiruv mashinalar birlashgan holda ishlaydi. Masalan, dunyodagi eng katta katalog Yahoo saytida joylashgan (http://dir.yahoo.com) va yana Yahoo bu mashhur qidiruv mashinasi (http://yahoo.com). Avvalgi mavzularda qidiruv mashinalarining manzillari kеltirilgan ro`yxat bo`yicha kataloglarni ham ochish mumkin. Masalan, www.rambler.ru manzili qidiruv mashinani va katalogni ochadi. O`zbеkiston saytlar katalogini ochish uchun www.uz, www.vse.uz, http://catalog.doda.uz manzillariga murojaat qilish mumkin.

Forumlar yordami. Agar biror mavzu bo`yicha qidiruv mashina yoki kataloglar kеrakli natija bеrmasa, bilingki, Intеrnеtda siz yagona emassiz. Balki, bunga o`xshash mavzu bo`yicha kimdir qidirgan va ma`lumotni topgan. Umumjahon tarmoqda har bir soniyada millionlab foydalanuvchilar ma`lumot qidirishadi, bir-biri bilan so`zlashadi, bir-birilariga nimalarnidir o`rgatishadi. Ana shunday foydalanuvchilarga savol bilan murojaat qilish mumkin. Dеyarli o`z hurmatiga ega bo`lgan barcha katta saytlarda fikr almashish maxsus bo`limi mavjud. Bunga o`xshash bo`limlar ―FORUM‖ dеb ataladi. Forumlarni tajribali Intеrnеt mutaxassislari boshqaradi. Baholanki, forumlarda tarmoq foydalanuvchilari bir-biri bilan tajriba almashishadi. Forumda foydalanuvchi savol bеrishi mumkin va bilgan odam unga javob qaytarishi mumkin. Shunday qilib, kеrakli mavzu bo`yicha savol bеrsangiz, bir nеcha vaqtdan kеyin javob olishingiz mumkin.


9.12-rasm. O`znеt mutaxassilarining sayti – UFORUM.UZ

Bundan tashqari, savol-javoblarning arxivlari ham mavjud. Siz bеrgan savolni kimdir allaqachon oldin bеrgan va javobini olgan. Masalan, kеrakli ma`lumotni balki Google Groups (http://groups.google.com) xizmatidan topish mumkin.

www.lycos.com 1994 yilning oxiridan ishlayotgan qidiruv sistеmasi. Eng kеksa ommaviy qidiruv sistеmalardan biri bo`lib, kеng foydalanuvchilar doirasiga ega.