Informatika, avtomatlashtirish va boshqaruv

 
 
 

---

43 
5.2. Mehnat muhofazasi 
Mamlakatimizda so‘nggi paytlarda insoniyat texnogen va tabiiy ko‘rinishga 
ega ko‘plab muamolar bilan duchor bo‘lmoqda. O‘z navbatida shuni aytish 
kerakki, ko‘pgina xolatlarda korxonalarda mehnat va texnika xavfsizligiga 
to‘laqonlik yo‘lga qo‘yilganligi natijasida oldi olinishi mmkin bo‘lgan xarakatlarga 
yo‘l qo‘yilmoqda. XXI asr texnika taraqqiyotlari yuqori nuqtaga chiqqan bir 
sharoitda inson mehnati va texnikalari xavfsizligi harakatini ta’minlash eng muhim 
masalalardan biri bo‘lib tuzildi. 
Ma’lumki, bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasida mehnatni muhofaz 
qilishning huquqiy, texnik va sanitariya, gigiena qoidalari bilan belgilab qo‘yilgan 
qonunlari qabul qilingan va yuqorida tahrir qilingan qoidalar umumiy talablari 
darajasida ishlab chiqilgan. 
Bunda ishlab chiqarishdagi katta jarayonlar hisobga olinadi. Bunda ishlab 
chiqarish muxiti va sharoiti insonni ishlab chiqarish qurollari o‘rtasidagi 
texnologik jarayonning borishi mehnat qilishni va ishlab chiqarishni tashkil qilish 
va boshqalardir. 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq har bir kishi mehnat 
qilish, qonunda belgilangan tartibda erkin ish tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida 
ishlash va ishsizlikdan himoyalanish xuquqiga egadir. Majburiy mehnat 
ta’qiqlanadi. Respublikamizda mehnat qonunchiligi faqatgina ish sharoitini 
yaxshilash va baxtsiz hodisalarning oldini olish vazifalarigina ko‘rib chiqilmay, 
balki xodimlarni ishdan bo‘shatishni va xodimlar bilan korxona ma’muriyati 
o‘rtasidagi munosabatlarni muhokama etishni tartibga soladi va mehnatkashlar 
manfaatini himoya qiladi. 
Masalan: 16 yoshda to‘lmagan shaxslarni ishga qabul qilishiga yo‘l 
qo‘yilmaydi. Kasb xunar bilim yurtlarining o‘quvchilarini 14 yoshda to‘lgandan 
keyin ota-onasning roziligi bilan engil ishlarni bajarishga qabul qilishga yo‘l 
qo‘yiladi. 
18 yoshga to‘lmagan o‘smirlar og‘ir ishlarda va mehnat sharoiti zararli yoki 
xavfli bo‘lgan ishlarda foydalanish ta’qiqlandi. 

---

44 
Ularni meditsina ko‘rigidan o‘tkazilgandan keyingina ishga qabul qilinadi, 
shuningdek har yili meditsina ko‘rigidan o‘tib turishlari shart. 18 yoshga to‘lmagan 
o‘smirlarning tungi va ish vaqtidan tashqari ishlarga jalb. 
Odamning quloqlari 2*10 dan 20 Ra atrofidagi tovush bosimlarini qabul 
qilish qobiliyatiga ega. Bu chegaralardan yuqorida quloqlarda og‘riq seziladi, bosh 
aylana boshlaydi, quloqlardan qon ketadi, quloq pardasi yirtilishi mumkin. 
Tovushlar chastota poloslari bo‘yicha normallanadi. Bu poloskarda yuqori va 
pastki chastotalarning nisbati 2 ga teng. Bunday polosa oktava deyiladi. 
Normalarda o‘rtacha chastotasi 63 dan 8000 ta bo‘lgan 8 ta oktava polosalari 
shovqinni normalashda xisobga olinmaydi, chunki ular kuchsiz eshitiladi. 
Titrash va vibratsiya stanoklar ishlaganda, transportda dastagi elektr yoki 
pnevmatik asboblardan foydalanishda hosil bo‘ladi.
Shovqin va vibratsiyadan ximoyalanish etish ta’qiqlanadi.